ความเป็นมา/แหล่งกำเนิด

ภาพจาก : https://outreachtoafrica.org/2018/บ้านเรือนไทยของคนภาคใต้/

        บ้านเรือนนับเป็นปัจจัยพื้นฐานในปัจจัย ๔ ที่สำคัญของมนุษย์ ดังนี้เพื่อป้องกันอันตรายจากลมฟ้าอากาศและสัตว์ร้าย ซึ่งต้องเหมาะสมกับลักษณะภูมิประเทศ ดินฟ้าอากาศ ตลอดจนจารีตประเพณีทางสังคม และรูปแบบการดำเนินชีวิต ภาคใต้ของประเทศไทยมีสภาพทางภูมิศาสตร์ที่แตกต่างไปจากภาคอื่น ๆ ของประเทศไทย กล่าวคือมีลักษณะเป็นแหลมหรือคาบสมุทรยื่นออกไปจนจรดประเทศมาเลเซีย กอรปกับล้อมรอบด้วยฝั่งทะเลโดยมีอ่าวไทยอยู่ทางฝั่งทะเลตะวันออกและทะเลอันดามันอยู่ทางฝั่งทะเลตะวันตก ด้านสภาพภูมิอากาศของภาคใต้เป็นอาณาบริเวณที่มีอากาศร้อนฝนตกชุก ความชื้นสูงมี ๒ ฤดู คือฤดูร้อนและฤดูฝน ในฤดูร้อนอากาศจะไม่ร้อนจัดเหมือนภาคอื่น เนื่องจากได้รับการถ่ายเทความร้อนจากลมทะเลที่พัดผ่านอยู่ตลอดเวลา ในฤดูฝนฝนจะตกชุกมากกว่าภาคอื่น ๆ ทั้งนี้เพราะได้รับลมมรสุมตะวันตกเฉียงเหนือ และลมมรสุมตะวันออกเฉียงใต้ ลักษณะทางภูมิศาสตร์และภูมิอากาศดังกล่าวนี้ มีอิทธิพลสำคัญต่อการกำหนดรูปแบบเรือนพักอาศัยของประชาชนในภาคใต้ เช่น การออกแบบรูปทรงหลังคาให้คาให้ลาดเอียงมาก เพื่อระบายน้ำฝนจากหลังคาการการใช้ตอม่อหรือฐานเสาแทนที่จะฝังเสาเรือนลงไปในดิน ด้านสภาพสังคมและวัฒนธรรมประเพณี ประชากรในภาคใต้มีทั้งชาวไทยพุทธ ชาวไทยเชื้อสายจีนและชาวไทยมุสลิม ชาวไทยเหล่านี้มีขนบธรรมเนียม วัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อที่แตกต่างกัน โดยเฉพาะชาวไทยมุสลิมจะได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากประเทศเพื่อนบ้านที่มีอาณาเขตติดต่อกับภาคใต้ ได้แก่ มาเลเซีย ซึ่งส่งผลให้เรือนพักอาศัยของชาวไทยใน ๔ จังหวัดภาคใต้ หรือที่เรียกว่า “เรือนไทยมุสลิม” มีลักษณะร่วมกับเรือนพักอาศัยทางตอนเหนือของมาเลเซีย เพราะฉะนั้นเรือนไทยมุสลิมนอกจากจะสร้างขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการพื้นฐานของมนุษย์ดังกล่าวแล้ว ยังสะท้อนให้เห็นอิทธิพลของศาสนาอิสลามที่มีต่อการสร้างบ้านเรือนอย่างแท้จริง ทั้งในรูปแบบการใช้พื้นที่ การอยู่อาศัย การประกอบกิจกรรมในการดำรงชีวิตและการประดับตกแต่งตัวเรือนให้งดงาม โดยทั่วไปเรือนมุสลิมมักเป็นเรือนแฝดและสามารถต่อขยายไปได้ตามลักษณะของครอบครัวขยาย โดยมีชานเชื่อมต่อกันและมีการเล่นระดับพื้นเรือนให้ลดหลั่นกันไป เช่น พื้นบริเวณเฉลียงด้านบันไดหน้าแล้วยกพื้นไปเป็นระเบียงจากพื้นระเบียงจะยกระดับไปเป็นพื้นตัวเรือนจากตัวเรือนจะลดระดับไปเป็นพื้นครัว จากพื้นครัวจะลดระดับเป็นพื้นที่ซักล้างซึ่งอยู่ติดกับบันไดหลัง การลดระดับพื้นจะเห็นได้ชัดว่า มีการแยกสัดส่วนจากกันในการประกอบกิจกรรมต่าง ๆ บางตัวเรือนเมื่อสร้างตัวเรือนหลักเสร็จแล้ว ยังต้องกำหนดพื้นที่ให้เป็นบริเวณที่ใช้ทำพิธีละหมาด ซึ่งเป็นกิจวัตรที่ต้องกระทำวันละ ๕ ครั้ง
     การปลูกสร้างบ้านเรือนของชาวใต้ที่รู้จักใช้ภูมิปัญญาสร้างบ้านเรือนให้ยืดหยุ่นและสอดรับกัับภัยธรรมชาติได้เป็นอย่างดี อันเนื่องจากสภาพภูมิประเทศของภาคใต้อยู่่ติดทะเล  และคติความเชื่อของคนภาคใต้ตลอดถึงความเชื่อในด้านโชคลางต่าง ๆ ก็มีส่วนสำคัญในการปลูกสร้างบ้านเรือนของคนภาคใต้ เช่น

• ห้ามปลูกเรือนบนจอมปลวก ห้ามปลูกบ้านคร่อมตอไม้ ห้ามสร้างบ้านบนทางสัญจร ห้ามปลูกบ้านตรงพื้นที่เฉอะแฉะ สกปรก ดินเลนสีดำ ดินมีหลากสี มีกลิ่นไม่บริสุทธิ์ ห้ามปลูกบ้านเดือน ๔ ให้ปลูกบ้านเดือน ๑๐ การทำบันไดบ้านต้องหันไปทางทิศเหนือหรือทิศตะวันออกจำนวนบันไดต้องเป็นเลขคี่ ห้ามปลูกเรือนคร่อมคู คลองหรือแอ่งน้ำ เป็นต้น รวมถึงการเลือกที่ดินที่เป็นมงคล เช่น ให้ดูสีพื้นดินที่เป็นสีอ่อน หรือดินสีแดง สีเหลือง กลิ่นหอมรสฝาด พื้นเทลาดจากทิศใต้ลงสู่ทิศเหนือจะทำให้ผู้อยู่อาศัยเจริญด้วยลาภยศบริวาร หรือพื้นที่สูงทางทิศตะวันตกแล้วค่อยลาดเอียงไปทางทิศตะวันออก ดินสะอาดหรือมีสีขาว สีเหลือง สีแดง ไม่มีรสไม่มีกลิ่น ซึ่งจะทำให้ผู้อยู่อาศัยมีความสุขปราศจากโรคภัย 
• การคัดเลือกเสาเรือน ภาคใต้ให้ความสำคัญกับเสาเรือนซึ่งเป็นโครงสร้างรากฐานสำคัญ เช่นเดียวกับภาคกลางและภาคเหนือ กล่าวคือเสาเอก ต้องไม่มีตำหนิ มีตา ไม่ตกน้ำมัน นำมาตกแต่งด้วยผ้าแดง หรือด้ายดิบสามสี (แดง เหลือง ขาว) คาดติดไว้กึ่งกลางเสาพร้อมด้วยกล้ามะพร้าวและต้นอ้อย บางท้องถิ่นใช้รวงข้าว ขวดน้ำ กล้ามะพร้าว หน่อกล้วยผูกติดกับเสา
• ข้อห้ามและคติอื่น ๆ การปลูกเรือนแต่ก่อนมีคติถือกันว่าถ้าปลูกเรือน " ขวางตะวัน " คือหันข้างเรือนไปทางทิศตะวันออกหรือตกไม่ดี คนอยู่จะไม่มีสุข มักเป็นเหตุให้เสียตาเพราะไปขวางหน้าตะวัน ถ้าจะปลูกเรือนให้ปลูก " ตามตะวัน" คือหันข้างเรือนไปทางทิศเหนือหรือทิศใต้ จึงจะเป็นมงคล ยู่เย็นเป็นสุขสบายดี ถ้าเนื้อที่บ้านคับแคบ ปลูกเรือนให้หันข้างเรือนไปตามดวงตะวันไม่ได้ ก็ต้องหาทางปลูกให้เฉียงตะวัน คืออย่าหันข้างเรือนตรงกับตะวันนักก็ใช้ได้เช่นกัน  คตินี้ถือปฏิบัติกันในภาคกลางและใต้ ส่วนภาคเหนือจะวางเรือนขวางตะวันแตกต่างจากภาคอื่น ๆ
• จำนวนบันไดของเรือนในทุกภาค ไม่นิยมทำเป็นเลขคู่ มักทำลูกขั้นบันไดเป็นเลขคี่ คือ ๑-๓-๕-๗-๙ เป็นต้
   

          ลักษณะเรือนไทยภาคใต้
        ลักษณะเรือนไทยภาคใต้เป็นเรือนที่มีความคงทนถาวรและปลอดภัย ส่วนมากมีขนาดใหญ่กว่าเรือนเครื่องผูก เนื่องจากเรือนไทยเครื่องผูกเป็นเรือนที่มีมาก่อนเครื่องสับเรือนเครื่องผูกในภาคใต้ จึงเป็นแบบฉบับที่น่าศึกษาและโดยเฉพาะมีขนาดต่าง ๆ กัน ขึ้นอยู่กับขนาดจํานวนสมาชิก ฐานะทางเศรษฐกิจ และความจําเป็นของสัดส่วนใช้สอย เรือนเครื่องผูกที่มีขนาดเล็กมากจะมีขนาดประมาณ ๕x๖ ศอก ใช้เป็นเรือนพักเป็นครั้งคราว คนพื้นบ้านภาคใต้เรียกว่า “หนํา” เป็นเรือนยกพื้นครึ่งซีกมีผนังกั้น ๓ ด้าน ไม่จําเป็นต้องมีบันได เรือนเครื่องผูกรูปแบบนี้มีลักษณะเช่นเดียวกับศาลากลางหนหรือศาลาริมทาง ซึ่งนิยมปลูกสร้างเป็นเรือนเครื่องสับ แต่ศาลากลางหนไม่นิยมกั้นฝา เรือนเครื่องผูกที่มีขนาดโตขึ้นมาอีกเล็กน้อย เนื้อที่ยกพื้นค่อนเรือน ผนังกั้น ลึกลงไปทั้ง ๔ ด้าน เว้นทางเข้าออกทางทิศเหนือหรือทางทิศตะวันออก ตรงกับส่วนโค้ง (ไม่ยกพื้น) ใช้เป็นเรือนพักผ่อน เรือนนอนของผู้สูงอายุหรือคนชราที่ต้องการความสงบ เรือนเครื่องผูกภาคใต้ยังรวมไปถึงสถาปัตยกรรมชั่วคราวที่ปลูกสร้างขึ้นเพื่องานพิธีกรรมหรือเพื่อการละเล่น เช่น โรงหนังตะลุง โรงโนรา โรงเลี้ยง ฯลฯ เรือนไทยภาคใต้ที่มีขนาดพอจะจัดได้ว่าเป็นเรือนระดับครอบครัวที่เรียกว่าเรือนประธาน (เรือนหลัก) ตัวเรือนจะเป็นเรือน ๒ หรือ ๓ ส่วน มีการใช้สอยหลักคือ ห้องนอน ห้องครัว และส่วนที่ใช้พักร้อน โดยห้องครัวนิยมต่อชานเรือนทางด้านทิศเหนือหรืออาจต่อชานออกไปหลังคาปีกนกทางทิศตะวันตก แต่ถ้าเป็นเรือนขนาดใหญ่เรือนครัวจะปลูกสร้างเป็นเรือนพ่วงแบบหลังคา “ขวางหวัน” มีชานเชื่อมต่อกับเรือนประธานพื้นชานและครัวนิยมลดระดับ ส่วนเรือนไทยภาคใต้ที่มีขนาดใหญ่นิยมปลูกสร้างเป็นเรือนเครื่องสับ มีเรือนพ่วง เรือนเคียง ซึ่งปลูกสร้างขยายต่อจากเรือนประธานเป็นเรือนหมู่มีชานเรือนซึ่งปลูกโล่งเป็นส่วนเชื่อม นิยมยกพื้นเรือนสูงจนสามารถใช้ประโยชน์จากบริเวณใต้ถุนบ้านได้ มีต้นเสาและบันไดขึ้นลงเพิ่มขึ้น เพื่อรับรอง จํานวนสมาชิกที่เพิ่มขึ้น ซึ่งส่วนใหญ่อยู่อาศัยรวมกันแบระบบเครือญาติ ชานเรือนจะเป็นส่วนสําคัญในการติดต่อภายในเรือนหมู่ และใช้เป็นที่ นั่งเล่น เลี้ยงดูสมาชิกที่เป็นหลาน ลักษณะเรือนไทยภาคใต้ทั้ง ๒ ประเภทดังกล่าว มีลักษณะการสืบทอดพัฒนาสืบเนื่องกันมา เชื่อกันว่ามีรูปแบบอย่างเรือนชาวน้ําในภาคใต้ ซึ่งนิยมในลักษณะยกพื้นสูง มีหลังคาทรงจั่วแหลม ตัวเรือนมีลักษณะทรงปลายสอบ มีต้นเสาทําด้วยแก่นไม้เนื้อแข็ง ดินเผา หิน และคอนกรีต หน้าต่างประตูมีบานคู่เปิดเข้าข้างในด้านจั่วหรือด้าน “หุ้มกลอง” ส่วนนอกนิยมตีฝาทึบจั่วตอนในที่โปร่ง คตินิยมในการปลูกสร้างจะหันหน้าบ้าน (หน้าจั่ว) ไปทางทิศตะวันออกเรียกว่าปลูกเรือนตามยาวหวั่น หรือ “ลอยหวัน” โดยเฉพาะเรือนประธานหากมีการขยายต่อเติมก็จะต่อเติมขยายทางด้านทิศเหนือและทางด้านทิศตะวันตก (หลังบ้าน) เรือนครัวที่ปลูกสร้างขึ้นอีกหลังหนึ่งจะปลูกต่อหลังบ้านจะเป็นเรือนที่มีลักษณะ “ขวางหวัน” โดยไม่ถือเป็นข้อน่ารังเกียจแต่อย่างใด เรือนไทยภาคใต้ที่มีลักษณะการต่อเติมตกแต่งเป็นแบบเฉพาะตนคือเรือนไทยมุสลิมภาคใต้ ซึ่งมีลักษณะแตกต่างอย่างชัดเจนในรูปแบบของเรือนเครื่องสับ อาทิ หลังคาปีกนกจะยื่นไปต่อกับปีกหลังคาด้านข้างเป็นลักษณะทรงปั้นหยา จั่วด้านหน้าจะมีลักษณะเป็นชั้นลดหลั่นกันลงมา ชานเรือน นิยมมุงหลังคาและต่อด้านหน้าออกมาเป็นกันสาดมีผนังสามด้านกั้นโปร่งตามคอเสา ช่อง และตัวปั้นลมด้านล่างประดับด้วยลายแกะสลักหรือสายฉลุไม้ ลวดลายเหล่านั้นมีแบบเฉพาะซึ่งได้รับอิทธิพลด้านศาสนา ซึ่งประตูด้านหน้าจะตกแต่งต่อเติมทางเข้าให้มีลักษณะเป็นรูปโค้งเหมือนหลังคาโดม จะเห็นได้จากสุเหร่าและมัสยิด ซึ่งเป็นศาสนสถานของชาวมุสลิมวัสดุที่ใช้ในการปลูกสร้างบ้านเรือนเครื่องผูกส่วนใหญ่เป็นวัสดุที่หาได้ภายในท้องถิ่น เรือนเครื่องผูกจึงสะท้อนให้เห็นคุณค่าด้านความงามที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละท้องถิ่น และจัดเป็นสถาปัตยกรรมพื้นบ้านที่แสดงให้เห็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่นและคุณค่าทางความงามที่โดดเด่น ซึ่งขึ้นอยู่กับวัสดุที่ใช้ วัสดุพื้นบ้านภาคใต้ที่ใช้ปลูกสร้างที่อยู่อาศัยได้แก่ เชือก หวาย ไม้ ไม้ไผ่ ใบปาล์ม ฯลฯ ซึ่งสามารถนําไปใช้ประโยชน์ต่าง ๆ กัน ดังนี้

• ไม้ไผ่ ไม้ไผ่ในภาคใต้มีหลายชนิด ขึ้นชุกชุมอยู่ทั่วไป จัดเป็นวัสดุสําคัญในการทําโครงสร้างของเรือนโดยเฉพาะเรือนเครื่องผูก โดยเอาไม้ไผ่มาใช้ทําเสา ตง คาน จันทัน แป แปทู อกไก่ เคร่าฝา ฯลฯ รวมทั้งยังสามารถนํามาผ่า เหลา ทําเป็นฟาก พื้นบ้าน ฝาเรือน กลอน หลังคา ตับจาก ตลอดจนใช้ ทําเครื่องมือเครื่องใช้ทั่วไปด้วย

• หวาย เชือก หวาย เชือกมีมากในภาคใต้มีหลายชนิด และหลายขนาด ใช้ผูกยึด ร้อยสานส่วนต่าง ๆ ของตัวเรือน ตั้งแต่โครงสร้างจนกระทั่งส่วนประกอบปลีกย่อย หวายจัดเป็นวัสดุที่นํา มาผ่าเหลาได้สะดวก มีความคงทนต่อการใช้งานได้ดีมากส่วนเชือกอาจต้องเลือกใช้โดยพิจารณาคุณลักษณะแสดงความเหมาะสม

• ใบพืชสกุลปาล์ม ใบพืชสกุลปาล์มได้แก่ ใบจาก ใบตาล ใบลาน ใบสิเหรง ใบกระพ้อ ใบมะพร้าว ฯลฯ ซึ่งหาได้ง่าย ส่วนใหญ่นําเอาใบมาเรียงเย็บเป็นตับ ๆ ใช้มุงหลังคา กั้นฝา หรือทําเครื่องปูลาด ลักษณะการใช้อาจแตกต่างกัน บางแห่งใช้กั้นยืนทั้งทางมีไม้ผูกทับแนวให้เรียบตัดแต่งขอบริมให้ได้แนวเรียบร้อย

• ไม้กลม ไม้กลมซึ่งเป็นไม้ยืนต้นขนาดต่าง ๆ นํามาปลอกเปลือกออกใช้ได้ทั้งดุ้นไม่ต้องแปรรูป เหมาะสําหรับทําเป็นโครงสร้างเรือนเครื่องผูกและโครงสร้างบางส่วนของเรือนเครื่องสับ

       เรือนไทยภาคใต้ส่วนใหญ่จะวางเสาไว้บนตอหม้อตีนเสาซึ่งจะก่ออิฐฉาบปูนเมื่อต้องการจะทำการย้ายบ้าน ก็จะปลดกระเบื้องลงตีไม้ยึดโครงสร้างเสาเป็นรูปกากบาทแล้วใช้คนหามย้ายไปตั้งในที่ที่ต้องการนำกระเบื้องขึ้นมุงใหม่ ส่วนใหญ่จะใช้ไม้ในการก่อสร้างรูปทรงของเรือนเป็นเรือนไม้ใต้ถุนสูงประมาณคนก้มตัวลอดผ่านได้ เสาทุกต้นไม่ฝังลงดินเพราะว่าดินมีชื้นทำให้เสาผุเร็ว โดยจะตั้งอยู่บนแผ่นปูนหรือแผ่นหินเรียบ ๆ ที่ฝังอยู่ในดินให้โผล่ขึ้นมาจากพื้นดินไม่ประมาณ ๑ ฟุต เพื่อกันมิให้ปลวกกัดตีนเสาและกันเสาผุจากความชื้นของดิน ตีนเสาตอนล่างห่างจากพื้นดิน ประมาณ ๑-๒ ฟุต จะมีไม้ร้อยทะลุเสาทุกต้นตามความยาวของตัวเรือนทั้ง ๓ แถว เพื่อทำหน้าที่ยึดโครงสร้างของเรือนให้แข็งแรงมากขึ้น ตัวเรือนกั้นฝาด้วยแผ่นกระดานตีเกร็ดตามแนวนอน กั้นห้องสำหรับเป็นห้องนอน ๑ ห้อง อีกห้องหนึ่งปล่อยโล่ง ด้านหน้าบ้านมีระเบียงด้านข้าง โดยที่เรือนเครื่องสับในภาคใต้จะทำช่องหน้าต่างแคบ ๆ หลังคาทำทรงจั่วถากจันทันให้แอ่นแบบเดียวกับบ้านทรงไทยภาคกลาง แต่ทรวดทรงเตี้ยกว่าเล็กน้อยติดแผ่นปั้นลมแบบหางปลาไม่นิยมทำตัวเหงา เรือนไทยภาคใต้แบ่งเป็น ๒ แหล่ง คือแถบชายทะเลด้านในซึ่งติดกับชายทะเลฝั่งตะวันออกหรือว่าอ่าวไทย และแถบชายทะเลด้านนอกที่ติดกับชายทะเลฝั่งตะวันตกหรือฝั่งทะเลอันดามัน โดยที่พื้นที่ทางฝั่งตะวันออกด้านอ่าวไทยเป็นชุมชนที่เก่าแก่มากกว่าฝั่งตะวันตก บ้านเรือนแถบชายฝั่งทะเลตะวันออก มักเป็นเรือนหลังคาหน้าจั่วทรงสูงแบบบ้านทรงไทยภาคกลาง ต่ไม่นิยมทำปั้นลมและตัวเหงา
            เรือนไทยมุสลิม
             สำหรับเรือนไทยมุสลิม นอกจากจะสร้างขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการพื้นฐานของมนุษย์ดังกล่าวแล้ว ยังสะท้อนให้เห็นอิทธิพลของศาสนาอิสลามที่มีต่อการสร้างบ้านเรือนอย่างแท้จริง ทั้งในรูปแบบการใช้พื้นที่ การอยู่อาศัย การประกอบกิจกรรมในการดำรงชีวิต และการประดับตกแต่งตัวเรือนให้งดงาม โดยทั่วไปเรือนมุสลิมเป็นเรือนแฝดและสามารถต่อขยายไปได้ตามลักษณะของครอบครัวขยาย โดยมีชานเชื่อมต่อกันและมีการเล่นระดับพื้นเรือนให้ลดหลั่นกันไป เช่น พื้นบริเวณเฉลียงด้านบันไดหน้าแล้วยกพื้นไปเป็นระเบียง จากพื้นระเบียงจะยกระดับไปเป็นพื้นตัวเรือนจากตัวเรือนจะลดระดับไปเป็นพื้นครัว จากพื้นครัวจะลดระดับเป็นพื้นที่ชักล้างซึ่งอยู่ติดกับบันไดหลัง การลดระดับพื้นจะเห็นได้ชัดว่ามีการแยกสัดส่วนจากกันในการประกอบกิจกรรมต่าง ๆ บางตัวเรือนเมื่อสร้างตัวเรือนหลักเสร็จแล้ว ยังต้องกำหนดพื้นที่ให้เป็นบริเวณที่ใช้ทำพิธีละหมาด ซึ่งเป็นกิจวัตรที่ต้องกระทำวันละ ๕ ครั้ง ส่วนการกั้นห้องเพื่อเป็นสัดส่วนเรือนไทยมุสลิมจะกั้นแต่ที่จำเป็นนอกนั้นจะปล่อยพื้นที่ให้โล่ง เพราะชาวไทยมุสลิมใช้เรือนเป็นที่ประกอบพิธีทางศสานา นอกจากนั้นยังไม่นิยมตีฝาเพดานเพราะภาคใต้มีอากาศร้อนและฝนตกชุก อากาศจึงอบอ้าวและมักจะเว้นช่องลมใต้หลังคาให้ลมโกรกอยู่ตลอดเวลา การที่ตัวเรือนยกพื้นสูงชาวไทยมุสลิมจึงสามารถใช้ใต้ถุนประกอบกิจกรรมต่าง ๆ ที่ ส่งเสริมการดำรงชีวิตได้เป็นอย่างดี เช่น ใช้เป็นบริเวณประกอบอาชีพเสริม คือทำกรงนก สานเสื่อกระจูดหรืออาจใช้วางแคร่เพื่อพักผ่อน บางบ้านอาจกั้นเป็นคอกสัตว์ เป็นต้น
        เนื่องจากประเพณีความเปฌนอยู่ของชาวไทยมุสลิมจะแยกกิจกรรมของชายและหญิงอย่างชัดเจน ตัวเรือนจึงนิยมมีบันไดไว้ทั้งทางขึ้นหน้าบ้านและทางขึ้นครัว โดยทั่วไปผู้ชายจะใช้บันไดหน้า ส่วนผู้หญิงจะใช้บันไดหลังบ้าน รวมทั้งเป็นการไม่รบกวนแขกในการเดินผ่านไปมาอีกด้วย ลักษณะเด่นทางสถาปัตยกรรมของเรือนไทยมุสลิม คือการสร้างเรือนโดยการผลิตส่วนประกอบของเรือนก่อนแล้วจึงนำส่วนต่าง ๆ เหล่านั้นขึ้นประกอบกันเป็นตัวเรือนอีกทีหนึ่ง ขณะเดียวกันเมื่อต้องการย้ายไปประกอบในพื้นที่อื่น ๆ ตัวเรือนก็สามารถแยกออกได้เป็นส่วน ๆ ได้เสาเรือนจะไม่ฝังลงดิน แต่จะเชื่อมยึดกับตอม่อหรือฐานเสาเพื่อป้องกันปลวก เนื่องจากมีความชื้นสูงมาก นอกจากนี้เรือนไทยมุสลิมยังแยกส่วนที่อยู่อาศัย (แม่เรือน) ออกจากครัว โดยใช้เฉลียงเชื่อมต่อกัน ทั้งนี้เพราะเชื่อว่าบริเวณแม่เรือนเป็นบริเวณที่สะอาด ส่วนบริเวณครัวนั้นสามารถทำสกปรกได้โดยง่ายและยังสามารถดับเพลิงได้สะดวกเมื่อเกิดเพลิงไหม้บริเวณครัว
              ประเพณีและความเชื่อในการสร้างเรือนของชาวไทยมุสลิม
    ประเพณีและความเชื่อในการสร้างบ้านเรือนของชาวไทยมุสลินในอดีตจะมีพิธีกรรมหลายอย่าง ซึ่งได้รับอิทธิพลของศาสนาพราหมณ์และพุทธ เพราะตามบันทึกประวัติศาสตร์ก่อนหน้าที่ศาสนาอิสลามจะเข้ามามีอิทธิพลประชาชนในดินเแดนแถบนี้นับถือศาสนาพุทธมาก่อน ดังนั้นเมื่อศาสนาอิสลามเข้ามาแม้ประชาชนในแถบนี้จะนับถือศาสนาอิสลามแล้วก็ตาม แต่ประเพณีต่าง ๆ ของศาสนาพุทธและพราหมณ์บางอย่างก็ยังเป็นที่ยึดถือและปฏิบัติอยู่ เช่น

     การสร้างบ้านเรือนของชาวไทยมุสลินที่มีความโดดเด่นกว่าที่อื่น ๆ คือที่ปัตตานี อันเนื่องจากปัตตานีเคยเป็นศูนย์กลางการค้าขายทางทะเลมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา รูปแบบสถาปัตยกรรมพื้นบ้านจึงมีรูปแบบสถาปัตยกรรมที่หลากหลายคือนอกจากจะเป็นเรือนไม้ยกพื้นใต้ถุนสูง ซึ่งเป็นลักษณะร่วมทางสถาปัตยกรรมพื้นฐานของภูมิภาคศูนย์สูตรแล้ว ยังมีลักษณะรูปทรงหลังคาที่โดดเด่นเป็นพิเศษ โดยทั่วไปหลังคาเรือนไทยมุสลิมจะมี ๓ ลักษณะ คือ

        ประเภทของเรือนไทยภาคใต้     
     ลักษณะที่โดดเด่นของเรือนไทยทางภาคใต้คือหลังคาที่มีทรงสูง มีความลาดเอียง ลงเพื่อให้น้ำฝน ไหลผ่านได้ อย่างสะดวก ชายคาต่อยาวออกไปคลุมถึงบันได เนื่อง จากฝนตกชุกมาก เสาเรือนไม่นิยมฝังลงไปในพื้นดิน แต่จะใช้ตอม่อหรือฐานเสาที่ทำด้วยไม้เนื้อแข็ง ศิลาแลง หรือที่ทำจากการก่ออิฐฉาบปูนรองรับ เป็นลักษณะเด่นของเรืองทางภาคใต้ เรือนไทยเรียกได้ว่าเป็นเรือนไทยที่มี “ตีนเสา” เพื่อป้องกันปัญหาการผุกร่อนของเสาเมื่อได้รับความชื้นจากพื้นมาก ๆ วิธีการสร้างนั้นจะประกอบส่วนต่าง ๆ ของเรือนบนพื้นดินก่อนแล้วจึงยกส่วน โครงสร้างต่าง ๆ ขึ้นประกอบเป็นตัวเรือนอีกทีหนึ่ง การวางตัวเรือนจะหันเข้าหา เส้นทางสัญจรทั้งทางน้ำและทางบก ซึ่งสามารถรับลมบกและลมทะเลได้ การวางตัวเรือนแบบนี้ทำให้คนทางภาคใต้หันหัวนอนไปทางทิศใต้เป็นหลัก รอบ ๆ  บริเวณบ้านไม่มีรั้วกั้นแต่จะปลูกไม้ผล เช่น มะพร้าว มะม่วง ขนุน หรือกล้วย เอาไว้เป็นร่มเงาและแสดงอาณาเขตของบริเวณบ้านแทน นอกจากเรือนพักอาศัย แล้วยังมีอาคารประกอบบ้านเรือน ได้แก่ศาลาซึ่งมีรูปทรงหลังคาเปลี่ยนลักษณะไปตามความนิยมของรูปแบบของเรือนพักอาศัย และการสร้างก็ขึ้นอยู่กับลักษณะการใช้สอย เช่น ใช้สำหรับพบปะสังสรรค์หรือเป็นศาลาริมทาง ประชากรในภาคใต้ประกอบด้วยชาวไทยพุทธและชาวไทยมุสลิมเป็นหลัก ทำให้มีขนบธรรมเนียมและวัฒนธรรมประเพณีที่หลากหลาย จะเห็นได้ชัดจากการใช้ภาษามลายู และภาษาไทย เป็นต้น   ชาวใต้ประกอบอาชีพทำประมงวิถีชีวิตผูกพันกับท้องทะเล เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่โอบล้อมด้วยทะเลทั้ง ๒ ฝั่ง บางพื้นที่ประกอบอาชีพกสิกรรม  เช่นยางพารา เงาะ ทุเรียน ลางสาด แล ลองกอง เรือนไทยภาคใต้สามารถแบ่งออกได้เป็น ๓ ประเภท คือ
      ๑. เรือนเครื่องผูก

เรือนเครื่องผูกหลังคาจั่ว : หลังคาทั้งชายคากว้างกว่าเรือนไทยในภาคอื่นๆ เพราะภาคใต้ฝนชุก ลมพายุแรง โครงสร้างหลังคาต้องแข็งแรง
ภาพจาก : https://board.postjung.com/952484#

      เรือนเครื่องผูกคือเรือนที่ใช้ไม้จริงเป็นเสารองน้ำหนัก ส่วนโครงสร้างใช้ไม้ไผ่กับจากเป็นส่วนใหญ่ และเครื่องเรือนอื่น ๆ ใช้วัสดุที่หาได้ง่ายตามธรรมชาติ เช่น จาก หญ้าคา แฝก ไม้ไผ่ เป็นต้น ประกอบด้วยการผูกมัดเข้าไว้ด้วยกัน โดยใช้วิธี ตอก-ผูก-ยึด-ตรึง จะพบเห็นเรือนเครื่องผูกตามชนบทในท้องถิ่นห่างไกล หรือตามพื้นที่เกษตรกรรม โดยทั่วไปไม่ใหญ่โตมากนัก ปลูกสร้างตามอัตภาพ เท่าที่ความจำเป็นจะพึงมี และเท่าที่ฐานะผู้อยู่อาศัยจะสามารถแสวงหาได้ เมื่อฐานะดีขึ้นจึงขยับขยายปลูกเรือนเครื่องสับ เรือนเครื่องผูกหรือเรือนมัดขื่อมัดแป ถือเป็นเรือนแบบดั้งเดิม โครงสร้างจะมีหลังคา เสา ตง พื้นใช้ไม้ไผ่หรือไม้เนื้อแข็ง สามารถก่อสร้างกันได้เองโดยไม่ต้องอาศัยช่างผู้ชำนาญงาน ปลูกสร้างกันอย่างง่าย ๆ ด้วยภูมิปัญญาไทย ที่ดัดแปลงหยิบจับวัสดุหาง่ายจากธรรมชาติมาสร้างเรือนพักคุ้มกันแดดฝน อุปกรณ์ในการสร้างประกอบด้วย

     เรือนเครื่องผูกมักเป็นกระท่อมแบบง่าย ๆ ใช้ไม่ไผ่เป็นโครงสร้างแล้วผูกด้วยหวาย หลังคามุงจากหรือแฝก ไม่นิยมกั้นฝาห้องแต่จะใช้ม่านกั้นห้องนอนแทนให้เป็นสัดส่วน ไม่มีรั้ว ปลูกติด ๆ กันเป็นหมู่บ้านเพื่อจะได้ช่วยเหลือกัน
 

     ๒. เรือนเครื่องสับ
       

ภาพจาก : http://planbaanthaidd.blogspot.com/2014/08/blog-post_25.html

        เรือนเครื่องสับหรือที่เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าเรือนฝากระดาน ไม้ที่เอามาสร้างจะต้องเลื่อย ถาก สับ ไส  เรือนเครื่องสับนี้เป็นเรือนไทยที่สร้างด้วยฝีมือ เรือนประเภทนี้ไม่ใช้ตะปูแม้แต่ตัวเดียว วิธีก่อสร้างนั้นโครงสร้างส่วนใหญ่รวมทั้งฝาใช้วิธีเข้าปากไม้ เพื่อให้ไม้ตั้งแต่ ๒ ชิ้นขึ้นไปยึดติดกัน การเข้าปากไม้มีทั้งที่ใช้เดือยใส่ในรูเดือย และวิธีให้ปากไม้วางสับกัน หากต้องใช้ตะปูบ้างจะใช้ตะปูจีนหรือสังขวานรหรือสลักยึดพรึงกับเสา การประกอบเครื่องเรือนทั้งหมดที่เป็นไม้จริงจะนิยมใช้ไม้สัก เพราะมีความคงทนอายุการใช้งานยาวนาน ส่วนเสาเรือนนิยมใช้ไม้เต็ง ไม้รัง และไม้แดง เรือนเครื่องสับเป็นบ้านสำหรับคนฐานะดีขึ้นกว่าแบบเรือนเครื่องผูก การสร้างซับซ้อนกว่า ปลูกด้วยไม้เคี่ยม ไม้หลุมพอ หรือไม้อื่น ๆ ยกใต้ถุนสูงพอคนลอดได้ ตัวเรือนมีความยาวเป็นสองช่วงของความกว้าง มีพื้นระเบียงลดต่ำกว่าตัวเรือนใหญ่และมีนอกชานลดต่ำกว่าพื้นระเบียงอีกที หลังคาจั่วตั้งโค้งแอ่นติดไม้แผ่นปั้นลมแบบหางปลา มุงกระเบื้องและมีกันสาดยื่นออกไปกว้างคลุมสามด้าน เพราะภาคใต้อยู่ในสถานที่ฝนชุก ดังกล่าวแล้ว ระเบียงก็มีชายคาคลุมไว้เช่นกันแล้วแยกเรือนครัวออกไปต่างหาก เรือนพวกนี้มักจะสร้างเพิ่มเป็นเรือนหมู่ประมาณ ๓-๔ เรือน สำหรับลูกหลานเมื่อแต่งงานแยกออกไปอยู่อีกเรือนหนึ่ง เรือนเครื่องสับจะอุปกรณ์ในการสร้างประกอบด้วย

       ๓. เรือนก่ออิฐฉาบปูน

ภาพจาก : https://thai-wood-house.blogspot.com/2016/08/blog-post_80.html

       เรือนก่ออิฐฉาบปูนมีลักษณะและองค์ประกอบที่ต่างออกไปจากเรือนเครื่องผูกและเรือนเครื่องสับคือมีการใช้อิฐและปูนในการปลูกสร้าง

ภาพจาก : https://kyl.psu.th/PTMjqqD6_    

วัตถุดิบและส่วนประกอบ

       ส่วนประกอบหลัก ๆ ของเรือนไทยภาคใต้  มีดังนี้
      ๑.  เสา
           เสาเรือนไทยภาคใต้ส่วนใหญ่จะวางเสาไว้บนตอม่อตีนเสาซึ่งจะก่ออิฐฉาบปูน เมื่อต้องการจะทำการย้ายบ้านก็จะปลดกระเบื้องลงตีไม้ยึดโครงสร้างเสาเป็นรูปกากบาท แล้วใช้คนหามย้ายไปตั้งในที่ที่ต้องการ นำกระเบื้องขึ้นมุงใหม่ ก็สามารถเข้าอยู่ได้ทันที เรือนไทยในภาคใต้ส่วนใหญ่จะใช้ไม้ในการก่อสร้าง รูปทรงของเรือนเป็นเรือนไม้ใต้ถุนสูงประมาณคนก้มตัวลอดผ่านได้ เสาทุกต้นไม่ฝังลงดิน แต่จะตั้งอยู่บนแผ่นปูนหรือแผ่นหินเรียบ ๆ ที่ฝังอยู่ในดินให้โผล่ขึ้นมาจากพื้นดินไม่เกิน ๑ ฟุต เพื่อกันมิให้ปลวกกัดตีนเสาและกันเสาผุจากความชื้นของดิน ตีนเสาตอนล่างห่างจากพื้นดินประมาณ ๑-๒ ฟุตจะมีไม้ร้อยทะลุเสาทุกต้นตามความยาวของเรือนทั้ง ๓ แถว เพื่อทำหน้าที่ยึดให้โครงสร้างของเรือนแข็งแรงมากขึ้น ะมีลมแรงจัด หลังคาทำทรงจั่วถากจันทันให้แอ่นแบบเดียวกับเรือนไทยภาคกลางแต่ทรวดทรงเตี้ยกว่าเล็กน้อย ติดแผ่นปั้นลมแบบหางปลา ไม่นิยมทำตัวเหงา
       ๒ .  หลังคา
            หลังคาเรือนภาคใต้หลัก ๆ มีอยู่ ๓ ลักษณะ คือหลังคาจั่ว หลังคาปั้นหยา หลังคามนิลาหรือหลังคาบรานอร์    
             -  หลังคาจั่ว เรือนไทยภาคใต้ที่นิยมทำหลังคาจั่วแต่จะไม่ชันมากยอดปั้นลมไม่แหลมเหมือนยอดปั้นลมเรือนไทยภาคกลาง หางปั้นลมไม่นิยมทำเป็นตังเหงาแต่ทำเป็นหางปลา หลังคามุงด้วยกระเบื้องดินเผา ซึ่งส่วนใหญ่ทำจากโรงงานกระเบื้องบ้านท่านางหอม ตำบลน้ำน้อย อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา 
            -  เรือนหลังคาปั้นหยา มีความแข็งแรงของโครงสร้างหลังคาเป็นพิเศษ หลังคาตรงหัวท้ายเป็นรูปลาดเอียงแบบตัดเหลี่ยม หลังคามุงกระเบื้องแผ่นสี่เหลี่ยมตรงรอยตัดเหลี่ยมหลังคาครอบด้วยกันน้ำฝนรั่ว หลังคาแบบนี้มีโครงหลังคาแข็งแรงมากสามารถทนรับฝนและต้านแรงลมหรือพายุไต้ฝุ่นได้ดีมาก ส่วนใหญ่อยู่ทางแถบจังหวัดสงขลา
            -  เรือนหลังคามนิลา หรือหลังคาบรานอร์เป็นการผสมผสานหลังคาจั่วผสมกับหลังคาปั้นหยา คือส่วนหน้าจั่วค่อนข้างเตี้ยจะเป็นจั่วส่วนบน ส่วนล่างของจั่วจะเป็นหลังคาลาดเอียงลงมารับกับหลังคาด้านยาวอซึ่งลาดเอียงตลอดเป็นเรือนไม้ใต้ถุนสูง เรือนแบบนี้ส่วนใหญ่อยู่ในจังหวัดปัตตานี 
       หลังคาเรือนภาคใต้ที่พบมากจะเป็นบ้านที่มีหลังคาแบบมิลาหรือบรานอร์ แต่จะเพิ่มเติมลายไม้กลมฉลุไม้ที่ส่วนยอด ซึ่งพบมากในชุมชนชาวไทยมุสลิม หลังคาทั้ง ๔ แบบมีอยู่ทั่วไป แต่สัดส่วนของหลังคาจะมีทรงสูงต่ำอย่างไรขึ้นอยู่กับช่างก่อสร้างและวัสดุมุงหลังคาในท้องถิ่นนั้น เช่น ถ้าใช้กระเบื้องดินเผาหรือกระเบื้องขนมเปียกปูน หรือมุงแฝกจาก ความลาดชันของหลังคาจะไม่เท่ากัน
        ๓.  ฝาเรือน
           ฝาเรือนนิยมใช้ไม้ตีเกล็ดตามแนวนอนหรือฝาสายบัวในแนวตั้ง ประตูหน้าต่างใช้แกนหมุนวงกบเข้าเดือย แกะสลักเป็นรูปดาวหรือดอกไม้ บานประตูหน้าต่างเซาะร่อง แกะเป็นลวดลาย บานหน้าต่างทำเป็นลูกฟัก กรอบบนและกรอบล่างฉลุโปร่งเพื่อระบายอากาศ
        ๔.  พื้นเรือน
             พื้นเรือนนิยมปูด้วยไม้กระดานต่างระดับกัน พื้นเรือนนอนจะสูงกว่าระเบียงและชาน บันไดเรือนคล้ายบันไดเรือนในภาคอื่น ๆ มีตุ่มหรืออ่างใส่น้ำล้างเท้าไว้
        ๕.  ช่องระบายอากาศ
           ช่องระบายอากาศ ที่ต้องทำไว้เพราะภูมิอากาศที่มีฝนตกชุก จึงไม่นิยมเจาะช่องหน้าต่างของเรือน แต่จะใช้ช่องระบายอากาศส่วนบนสุดใต้หลังคาตีไม้ห่าง ๆ หรือฉลุไม้ให้เป็นลวดลายต่าง ๆ แทน
        ๖. เสายอดจั่ว
          เสายอดจั่ว  ภาษาพื้นเมืองชาวไทยมุสลิมเรียกว่าบูวะหิมูตง ตรงปลายมุมแหลมของยอดจั่ว จะทำเป็นเสาขนาดเล็กทำด้วยไม้กลึง ด้านข้างของเสาตกแต่งลวดลายฉลุไม้

เรือนไทยภาคใต้. (2552). สืบค้น 26 ส.ค.  64, จาก https://www.baanjomyut.com/library/thaihouse/04.html
เรือนไทย ๔ ภาค. (2562). สืบค้น 26 ส.ค.  64, จาก https://board.postjung.com/952484#
วิถีความเป็นอยู่ภาคใต้. (2554). สืบค้น 26 ส.ค.  64, จาก https://kyl.psu.th/tAptqent2