“ยก” เป็นการทอซึ่งมีลักษณะคล้ายการขิดมากแต่ซับซ้อนยุ่งยากกว่า เนื่องจากผ้ายกจะทอลายพิเศษ โดยใช้เส้นด้ายพุ่งพิเศษ อย่างไหมดิ้นเงินหรือดิ้นทอง เพื่อเพิ่มลวดลายในเนื้อผ้าให้งดงามพิเศษยิ่งขึ้น นิยมเรียกผ้าซึ่งทอยกด้วยดิ้นเงินว่า “ผ้ายกเงิน” หากทอยกด้วยดิ้นทองจะเรียกว่า “ผ้ายกทอง” นอกจากนี้บางครั้งผ้ายกยังมีชายเชิงที่แปลกตาจะเรียกผ้ายก ซึ่งทอมีเชิงตามลักษณะของวัสดุที่ใช้ เช่น เรียกผ้ายกเชิงเงิน หรือผ้ายกเชิงทอง ปัจจุบันตัวผืนผ้ายกใช้การเก็บตะกอลอยหรือเขาลอย เพื่อความสะดวกและรวดเร็ว ผู้ทอไม่ต้องคัดเก็บลายแล้วถอดออก หรือต้องเก็บลายใหม่ทุกครั้งเมื่อจะทอ ทําได้โดยการยกตะกอแยกด้ายเส้นยืน และในบางครั้งการยกดอกจะมีการเพิ่มด้ายเส้นพุ่งจํานวนสองเส้น หรือมากกว่านั้นเข้าไปในผืนผ้า การทอผ้ายกนี้ใช้เวลานานมากและมีความสลับซับซ้อน ดังนั้นจึงมักทอผ้ายกสําหรับใช้ในโอกาสพิเศษเท่านั้น (ธีรพันธ์ จันทร์เจริญ, ๒๕๕๖, น. ๔๐ ;  อ้างอิงใน สายฝน จิตนุพงศ์, ๒๕๕๗) ในเมืองไทยมีการทอผ้ายกกันหลายภูมิภาค ทั้งในภาคเหนือแถบจังหวัดเชียงใหม่ ลําพูน ลําปาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่จังหวัดร้อยเอ็ด และภาคใต้คือ จังหวัดนครศรีธรรมราช สุราษฎร์ธานีและตรัง ทว่าผ้ายกซึ่งทอในจังหวัดสุราษฎร์ธานี เรียกกันในชื่อเฉพาะถิ่นว่าผ้าพุมเรียง ส่วนผ้ายกซึ่งทอในจังหวัดตรัง มักเรียกว่าผ้านาหมื่นศรี ซึ่งผ้ายกในแต่ละที่ล้วนมีเอกลักษณ์เฉพาะที่สวยงามและโดดเด่นแตกต่างกัน 
            การทอยกดอกจะต้องเตรียมเส้นยืนโดยการก่อเขาหรือเก็บตะกอลายผ้าเพื่อยกหรือดึงเส้นยืนบางส่วนขึ้นและข่มหรือดึง เส้นยืนบางส่วนลง ทําให้เกิดช่องว่างสําหรับพุ่งกระสวย เส้นพุ่งเข้าไปสานขัดกับเส้นยืน เนื่องจากผ้ายกจะทอลายพิเศษโดยใช้เส้นด้ายพุ่งพิเศษ อย่างไหมดิ้นเงินดิ้นทอง เพื่อเพิ่มลวดลายในผ้าให้งดงามยิ่งขึ้นบางครั้งผ้ายกจะมีชายมีเชิงที่แปลกตา เรียกผ้ายกที่มีเชิงตามลักษณะของวัสดุที่ใช้ เช่น เรียกผ้ายกเชิงเงิน หรือผ้ายกเชิงทอง ปัจจุบันผ้ายกใช้เก็บตะกอ ตะกอลอยหรือเขาลอยเพื่อความสะดวกและรวดเร็ว ผู้ทอไม่ต้องคัดเก็บลายแล้วถอดออก หรือต้องเก็บลายใหม่ทุกครั้งเมื่อจะทอ ทําได้โดยการยกตะกอแยกเส้นด้ายยืน และในบางครั้งการยกดอกจะมีการเพิ่มด้ายเส้นด้ายพุ่งจํานวนสองเส้น หรือมากกว่านั้นเข้าไปในผืนผ้า
                ผ้ายกนครจัดเป็นผ้าพื้นเมืองที่มีเอกลักษณ์ มีคุณภาพดีเป็นที่ต้องการอย่าง กว้างขวาง มีปรากฏในเพลงร้องเรือที่ว่า....

  จากเพลงกล่อมเด็กบทนี้ทําให้ทราบได้ทันทีว่าที่นครศรีธรรมราชมีการทอผ้ากันมาอย่างเป็นสําเป็นสันมาเป็นเวลานานแล้ว การทอผ้ายกนครมีหลักฐานว่าชาวนครศรีธรรมราช ผ้ายกเป็นวิธีการทำลวดลายบนผืนผ้าโดยแยกเส้นด้ายยืนขึ้นลงแล้วสอดเส้นด้ายพุ่งตามแนวที่คัดไว้โดยใช้ตั้งแต่สามตะกอขึ้นไป การยกในบางครั้งเพิ่มเส้นด้ายพุ่งจำนวน ๒ เส้น หรือมากกว่านั้นหรือเพิ่มดิ้นเงินดิ้นทองเข้าไปจะได้ลวดลายที่เหมือนกับการจกและขิด คือใช้ไม้ปลายแหลมยกเส้นด้ายยืนให้ลอยขึ้น สอดใส่เส้นด้ายพุ่งที่ทำจากไหมเข้าไปขัดกับเส้นยืน กลายเป็นผ้าพื้นสลับกับการพุ่งด้ายที่ทำจากดิ้นเงินหรือดิ้นทองให้เกิดเป็นลวดลายตามความต้องการ เส้นด้ายยืนที่ใช้ทอผ้ายกส่วนใหญ่ทำจากไหม ไหมเทียม ฝ้ายและด้ายใยผสมเพื่อเพิ่มความแข็งแรงให้กับผืนผ้า ผ้ายกมักเรียกตามชื่อวัสดุที่ใช้ เช่น ผ้าทอยกดิ้นทอง เรียกว่าผ้ายกทอง ผ้ายกของแต่ละท้องถิ่นจะแตกต่างด้วยวิธีการทอและสีสันที่เลือกใช้ ได้แก่ภาคเหนือที่จังหวัดเชียงใหม่ ลำปาง ลำพูน นิยมทอเป็นผ้านุ่งผ้าซิ่นและยังนิยมทอเป็นผ้าห่ม เรียกว่าผ้าห่มตาแสง ซึ่งเป็นผ้าฝ้ายทอยกดอกสีดำ แดง ขาว เป็นลายตารางสี่เหลี่ยม ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีการทอขึ้นที่จังหวัดร้อยเอ็ด อุบลราชธานี สุรินทร์ และภาคใต้ที่จังหวัดนครศรีธรรมราช สุราษฎร์ธานี สงขลา ลายโบราณที่นิยมทอเป็นลายดอกพิกุล ลายดอกแก้ว นิยมใช้เป็นผ้านุ่งโดยจะนุ่งในโอกาสพิเศษ เช่น งานแต่งงาน งานบวช เป็นต้น การทอผ้ายกมีความละเอียดประณีตการทอแต่ละผืนจึงต้องใช้เวลามาก กล่าวกันว่าบางครั้งใช้เวลาในการทอผ้ายกหลาละ ๑ เดือน การทอผ้ายกเมืองนครศรีธรรมราช มีชื่อเสียงเป็นที่เชิดหน้าชูตาของเมืองนครศรีธรรมราชมานาน เป็นสินค้าพื้นเมืองสําหรับชนชั้นสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งผ้ายกดิ้นเงินพื้นทอง ผ้ายกฝ่ายจะใช้ในหมู่คนธรรมดาทั่วไป ดังนั้นผ้ายกจึงเป็นผ้าทอที่ใช้ในโอกาสพิเศษจริง ๆ ลักกษณะเฉพาะของผ้ายกนครศรีธรรมราช จะทอด้วยไหมทั้งผืนเล้วทอยกด้วยดิ้นเงิน หรือคนทอง เป็นผ้าชั้นสูงที่ใช้เฉพาะเจ้าเมืองและข้าราชการชั้นสูงเท่านั้น ผ้ายกเมืองนครเป็นผ้าทอพื้นเมืองของจังหวัดนครศรีธรรมราชที่ทอสืบต่อกันมาแต่โบราณ เป็นผ้าที่ได้รับการยกย่องมาแต่โบราณว่าสวยงามแบบอย่างผ้าชั้นดี ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์สันนิษฐานว่าในสมัยอาณาจักรตามพรลิงค์หรือตัมพะลิงค์ ซึ่งเป็นอาณาจักรโบราณที่มีมาตั้งแต่ก่อนสมัยพุทธศตวรรษที่ ๗ และมี ศูนย์กลางอยู่ที่นครศรีธรรมราชในปัจจุบัน คงจะมีการทอผ้านี้กันแล้วเพราะยุคนั้นตามพรลิงค์เป็นเมืองท่าศูนย์กลางการซื้อขายแลกเปลี่ยนสินค้าและการเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรม จึงมีการแลกเปลี่ยนรับเอาศิลปวัฒนธรรมจากจีน อินเดียและอาหรับ ซึ่งชาติต่าง ๆ เหล่านี้คงจะนําเอาวิชาการทอผ้ามาถ่ายทอดไว้ ซึ่งทําให้ชาวพื้นเมืองรู้จักการทอผ้าทั้งผืนเรียบและผ้ายกดอก ส่วนการทอผ้ายกที่ลวดลวดลายสีสันวิจิตรงดงาม คงเพิ่งจะเริ่มทํากันในสมัยอยุธยาตอนปลายหรือรัตนโกสินทร์ตอนต้น กล่าวกันว่าชาวเมืองนครศรีธรรมราชได้แบบอย่างการทอผ้ามาจากแขกเมืองไทรบุรี  ในปี พ.ศ. ๒๓๕๔ เมื่อครั้งเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชยกกองทัพไปปราบกบฏ เมื่อถึงเวลากลับก็ได้กวาดต้อนครอบครัวเชลย ในจำนวนนั้นก็มีพวกช่างฝีมือต่าง ๆ มาด้วย รวมทั้งช่างทอผ้ายกจึงทำให้เกิดการผสมผสานทางวัฒนธรรมกับความรู้ดั้งเดิม ผ้ายกนครเกิดขึ้นโดยกรรมวิธีการทอที่สลับซับซ้อนประกอบกับทอด้วยความพิถีพิถันจากวัสดุที่นํามาทอก็เป็นสิ่งที่สูงค่ามีราคา จึงถือได้ว่าผ้ายกเมืองนครเป็นงานประณีตศิลป์ชั้นเยี่ยมตั้งแต่รัชกาลสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย จนเป็นเอกลักษณ์ของการทอผ้ายกเมืองนครที่ขึ้นชื่อในเวลาต่อมาจนถึงรัชกาลพระจุลจอมเกล้า เป็นยุคสมัยที่การปกครองบ้านเมืองเป็นปึกแผ่นและสภาพเศรษฐกิจดี ส่งผลให้การทํานุบํารุงศิลปะในแขนงต่าง ๆ เจริญรุ่งเรือง ผ้ายกเมืองนครเป็นของที่พระมหากษัตริย์พระราชทานให้กับบุคคลสําคัญ เจ้านายและข้าราชบริพารชั้นสูง ใช้สวมใส่เวลาเข้าเฝ้าเป็นการแสดงสถานะของบุคคล 
           ฝีมือการทอผ้าของชาวเมืองนครศรีธรรมราชมีชื่อเสียงมานาน เป็นที่รู้จักกันดีทั้งในกรุงเทพฯ และทั่วภาคใต้ คนทั่วไปเรียกกันว่า “ผ้ายกเมืองนคร” สมัยก่อนชาวเมืองนครศรีธรรมราชนิยมนุ่งผ้าโจงกระเบนกันทั้งหญิงและชาย พวกข้าราชการกรมเมือง ข้าราชการศาลและราษฎรนุ่งกันอยู่เสมอ โดยเฉพาะเจ้านายผู้หญิงของเมืองนครฯ นุ่งผ้ายกจีบเวลาออกรับแขกเมืองหรือไปร่วมพิธีทําบุญที่วัดอยู่เป็นประจํา นอกนี้แล้วในพิธีถือน้ําพิพัฒน์สัตยาของข้าราชการเมืองนครศรีธรรมราช ผู้ที่เข้าพิธีถือน้ําจะต้องนุ่งผ้ายกขาวเชิงทองเรียกว่า “ผ้าสัมมะรส” สําหรับผ้ายกทองนั้นจะใช้เฉพาะเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชและข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ในรั้วในวังหรือเจ้า ซึ่งพระยานครได้ส่งเข้ามาถวายเจ้านายในกรุงเทพฯ ส่วนผ้ายกธรรมดาก็ใช้กันโดยทั่วไป มักจะใช้พิธีแต่งงานไปวัดหรืองานมงคลอื่น ๆ เช่น บวชนาคและโกนจุก ผู้หญิงมักจะนุ่งผ้ายกดอกหน้านางหรือผ้าเก็บนัด ผู้ชายก็นุ่งผ้าหางกระรอก ตัวอย่าง ผ้ายกรุ่นเก่าของเมืองนครศรีธรรมราชในปัจจุบันนี้หาดูได้ยากที่พอจะหาดูได้และอยู่ในสภาพสมบูรณ์ซึ่งเก็บไว้ในพิพิธภัณฑ์ของวัดมหาธาตุวรมหาวิหาร จากการพิจารณาเนื้อผ้าและลวดลายยกดอกจะเห็นได้ว่าผ้ายกเมืองนคร มีความสวยงามมีความเป็นเอกลักษณ์ของตัวเองและเป็นแบบฉบับของช่างฝีมือชั้นสูงแห่งหนึ่งในประเทศไทย ในวรรณคดีเรื่องขุนช้างขุนแผนได้กล่าวถึงผ้ายกเมืองนครศรีธรรมราช ในตอนที่ขุนช้างนุ่งผ้าแต่งตัวจะไปเป็นเพื่อนเจ้าบ่าวให้พลายงาม (ขุนแผน) แต่งงานกับนางพิมพิลาไลยไว้ว่า

        นอกจากนี้ในกลอนชาวบ้านซึ่งเป็นบทกลอนที่ร้องเล่นกันในหมู่ชาวบ้านในจังหวัดนครศรีธรรมราชและใกล้เคียง ยังมีกลอนเกี่ยวกับการทอหูก เรียกกันว่าบทสมห้องหรือบทอัศจรรย์ ดังนี้

               เพลงร้องเรือหรือเพลงชาน้องเกี่ยวกับการทอผ้าเมืองนครศรีธรรมราช มีดังนี้
               บทที่ ๑

               บทที่ ๒

            บทที่ ๓

            บทที่ ๔

           สมเด็จพระเจ้าพระบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธวงศ์วรเดช ได้เสด็จตรวจราชการหัวเมืองปักษ์ใต้ในปี พ.ศ. ๒๔๒๗ ได้รับรายงานถึงผลประโยชน์และการทํามาหากินของเมืองต่าง ๆ ที่ได้เสด็จถึงและได้กล่าวถึงสินค้าออกจากเมืองนครศรีธรรมราชที่เกี่ยวข้องกับผ้ายกเมืองนครในหนังสือชื่อชีวิวัฒน์ ดังนี้คือ... ราคาสิ่งของที่ขายในตลาด ผ้านุ่งผ้าห่ม ผ้ายกไหม ผ้ายกทองไม่มีขายในตลาด เป็นของทอเฉพาะผู้สั่งจะซื้อและเป็นของทําในบ้านผู้ว่าราชการเมืองกรมการ ผู้หลักผู้ใหญ่เป็นต้น ผ้าม่วงราคาผืนละ ๕-๖ เหรียญ ผ้าริ้ว ผ้าตา ผ้าพื้น ผืนละ ๖ ก้อน หรือ ๒ ยำไป หรือ ๖ ตําลึง ผ้าขาวม้าไหมผืนละ ๗ เหรียญ ผ้าขาวม้าด้ายกุลีละ ๘ บาท ถึง ๑๐ บาท ผ้าเช็ดปาก ผ้าขาวกุลีละ  ๔ บาท ถึง ๕ บาท ผ้าโสร่งไหมผืนละ ๔-๕-๖ เหรียญ ผ้าโสร่งคด้ายผืนละ ๑ บาท...
            ผ้ายกนครมีหลายชนิดและหลายลายแต่ละชนิดมีลายมีความวิจิตรงดงามเป็นแบบฉบับของตนเอง เช่น ผ้าตา (ซึ่งมีชายผ้าทอเป็นแถบลายทองและลายเงิน นิยมใช้นุ่งโจงกระเบนทั้งหญิงและชาย) ผ้าเก้ากี่ ผ้าราชวัตร ผ้าห่ม ผ้าม่วง ผ้าพื้น ผ้าเก็บดอก ผ้ายกเงิน ผ้ายกทอง ผ้าเก็บชาย ผ้าหางกระรอก ผ้าลายดอกชนิดต่าง ๆ (ได้แก่ลายดอกมะร่วง ดอกพิกุล ยกริ้ว ยกริ้วร่อง)  โดยผลิตออกจําหน่ายเป็นศิลปหัตถกรรมจนเป็นเอกลักษณ์ของจังหวัดนครศรีธรรมราช    

           การทอผ้ายกดอกเมืองนคร น่าจะรับเอาวิธีการทอผ้ายกดอกของชาวมลายูมาผสมผสานกับความรู้ดั้งเดิมประยุกต์เข้ากับลวดลายไทยและพัฒนาวิธีการทอที่สลับซับซ้อนด้วยความพิถีพิถัน ช่างทอผ้าที่มีความชํานาญสูง ได้ปรับปรุงบางสิ่งบางอย่างให้เหมาะสมกับวัฒนธรรมของตน ผ้ายกเมืองนครเป็นความงามทางวัฒนธรรมที่มีเอกลักษณ์เฉพาะของท้องถิ่นสืบทอดภูมิปัญญามาตั้งแต่โบราณ การทอผ้าพื้นเมืองของนครศรีธรรมราช มี ๒ ลักษณะ คือ

          ลักษณะการใชสอยของผายกเมืองนคร
           การแต่งกายของคนไทยสมัยโบราณมีแบบแผนการแต่งกายและการใช้ผ้าแตกต่างกันไปตามฐานันดรศักดิ์ ยศ และตําแหน่ง พระมหากษัตริย์พระราชทานผ้าแก่ข้าราชบริพาร ประเภทของผ้าและคุณภาพของผ้าที่พระราช ทานจะแตกต่างกันตามบรรดาศักดิ์ ผ้านุ่งผู้ชายมีกรวยเชิงหลายชั้น ผ้านุ่งผู้หญิงมีกรวยเชิงชั้นเดียว ซึ่งการใช้ผ้า แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงฐานะในสังคม ใครมีฐานะอย่างไรสังเกตได้จากการใช้ผ้า เจ้านายและชนชั้นสูงจะใช้ผ้า ไหมเพราะเป็นผ้าที่พิเศษต้องใช้ฝีมือในการทอและการดูแลรักษามาก ชาวบ้านโดยทั่วไปใช้ผ้าฝ้าย เพราะมีขั้น ตอนในการผลิตไม่ซับซ้อนและไม่ต้องพิถีพิถันในการดูแลมาก ผ้ายกทองเป็นเครื่องนุ่งห่มเฉพาะเจ้าเมืองและข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ของเมืองหรืเจ้าพระยานครส่งฝ่ายกทองไปถวายในราชสํานักและถวายเจ้านายในเมืองหลวงรวมทั้งจัดหาให้คหบดี ส่วนเจ้านายผู้หญิงนุ่งผ้ายกจีบ เวลาออกรับแขกเมือง หรือไปร่วมพิธีทําบุญที่วัดอยู่เป็นประจํา ส่วนผ้ายกธรรมดาใช้กันทั่วไปซึ่งมักจะใช้ในพิธี แต่งงาน นั่งไปวัดหรืองานมงคลอื่นๆ เช่น งานบวชนาคและโกนจุก ผู้หญิงมักจะนั่งยกดอกหน้านาง ผู้ชายนุ่งผ้าหางกระรอก

             การทอผ้ายกเมืองนครนับเป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมของจังหวัดนครศรีธรรมราช ในปัจจุบันผ้ายกเมืองนครเป็นผลิตภัณฑ์ที่แตกต่างจากผ้าทออื่น ๆ ดอกผ้าจะยกนูนขึ้นเห็นลายชัดเจนและมีความละเอียดอ่อน ประณีตในตัวของผืนผ้ามีความเป็นเอกลักษณ์ของความเป็นโบราณแบบดังเดิมของคนสมัยก่อน ผ้ายกเมืองนครถือเป็นผ้าสําหรับเจ้าเมือง ขุนนางชั้นสูงและพระบรมวงศานุวงศ์ ในสมัยก่อนเป็นของที่พระมหากษัตริย์พระราชทานให้กับบุคคลสําคัญ เจ้านายและข้าราชบริพารชั้นสูง ใช้สวมใส่เวลาเข้าเฝ้า และเป็นการแสดงสถานะของบุคคล ต่อมาได้มีการดัดแปลงเป็นผ้าสําหรับคหบดี เจ้านายลูกหลานเจ้าเมือง และสามัญชนทั่วไปใช้นั่งสําหรับงานพิธีสําคัญต่าง ๆ  
             ผ้ายกเมืองนคร เป็นผ้าทอพื้นเมืองของจังหวัดนครศรีธรรมราชที่ทอสืบต่อกันมาแต่โบราณ เป็นผ้าที่ได้รับการยกย่องมาแต่โบราณว่าสวยงามแบบอย่างผ้าชั้นดี การทอผ้ายกมีกระบวนการทอโดยเพิ่มลวดลายผ้าให้เป็นพิเศษขึ้น มีขั้นตอนและวิธีการทอ คล้ายการทอผ้าขิดหรือผ้าจก แต่ต่างกันที่บางครั้งผ้ายกจะทอเป็นลายพิเศษ มีตะกอเขาลอยยกดอกแยกเส้นยืนต่างหาก ซึ่งจะยกครั้งละกี่เส้นก็ได้ขึ้นอยู่กับการออกแบบลายทอต้องการลวดลายอย่างไร มีลายมีเชิงที่แปลกออกไป การทอจึงต้องใช้ขั้นตอนและวิธีการเก็บลายด้วยไม้เรียวปลายแหลม ตามลวดลายที่กำหนดจนครบคัดยกเส้นยืนขึ้นเป็นจังหวะ มีลวดลายเฉพาะส่วนสอดเส้นพุ่งไปสานขัดตามลายที่คัดไว้ การเก็บตะกอเขาลอยยกดอกเพื่อผู้ทอจะได้สะดวกไม่ต้องคัดเก็บลายทีละเส้นเป็นความสามารถ และเทคนิคเฉพาะตัวของช่างแกะดอกผูกลาย ซึ่งการร้อยตะกอเขาลายนี้ใช้เวลามากเพราะต้องทำด้วยมือทั้งหมด บางลายเสียเวลาหลายเดือนกว่าจะมัดเขาเสร็จและเมื่อร้อยตะกอเสร็จแล้ว ถ้าเป็นกี่กระตุกก็จะทอได้รวดเร็วแต่ถ้าเป็นกี่โบราณก็จะทอได้ช้า การทอผ้ายกดอกนี้สามารถตกแต่งลวดลายให้สวยงามและทอออกมาได้หลากหลายสี
             ลายเชิงผ้า (ลายกรวยเชิง) เป็นลายส่วนล่างของผ้าหรืออยู่ริมผ้า ตามที่พบมี  ๓ ลักษณะ ดังนี้

        การทอผ้ายกนคร ซึ่งช่างพื้นบ้านจะเรียกเครื่องมือทอผ้าประเภทนี้ว่า “เกหรือกี่” ซึ่งมีอยู่ ๒ ชนิด คือเกยกกับเกฝัง สําหรับเกยกนั้นเป็นเครื่องมือทอผ้าที่สร้างขึ้นมาให้สามารถเคลื่อนที่ได้ ตั้งบนพื้นถอนออกและประกอบได้ง่าย ส่วนใหญ่ใช้ไม้เนื้อแข็งทําเพราะมีความแข็งแรงทนทาน เกยกกับเกฝั่งนั้นมีขนาดเดียวกัน แต่เกยกทําตั้งสูงกว่าเพื่อให้เท้าถีบ กระตุกด้ายเวลาทอผ้าสะดวกขึ้นและไม่ติดพื้น เกยกเหมาะสําหรับเคลื่อนย้ายนําไปใช้ทอในสถานที่ต่าง ๆ แม้แต่บนเรือนก็ทอได้ ส่วนเกฝั่งเป็นเครื่องทอผ้าที่ใช้เสาฝั่งยึดอยู่กับดินเคลื่อนที่ไม่ได้มักจะสร้างไว้ตามใต้ถุนเรือน เป็นเครื่องทอผ้าที่นิยมใช้กันมากกว่าเกยก

         ส่วนประกอบของเครื่องทอผ้ายกนคร มีดังนี้คือ

           วิธีการทอโดยเริ่มจากการกรอกระสวยสำหรับทอกรวยเชิง เลือกสีที่เหมาะสมและความต้องการของลูกค้า การทอกรวยเชิงต้องใช้ช่างทอ ๓ คน ทอตามไม้ลายที่คัดไว้จนครบทุกไม้และเริ่มทอหน้านางตามลายครบตามจำนวนความยาวที่ต้องการแล้วเริ่มทอลายท้องผ้าตามความต้องการหรือตามที่ลูกค้าสั่ง เสร็จจาการทอลายแล้วก็ทอกรวยเชิงอีกครั้งให้ครบเหมือนกับครั้งแรก หลังจากครบกรวยเชิงตามที่ต้องการแล้วก็ทอผ้าพื้นตามจำนวนที่เหมาะสมในการใช้งาน การทอผ้ายกจะยากกว่าผ้ายกดอก เพราะเป็นผ้าโบราณมีความละเอียดและประณีต ในวันหนึ่ง ๆ ช่างทอจะทอผ้ายกเมืองนครได้ประมาณ ๓๐–๔๐ เซนติเมตร เท่านั้น ในผ้ายกเมืองนครหนึ่งผืน 4 หลา) จะใช้เวลาทอประมาณ ๑๕-๒๐ วัน 
            เทคนิค/เคล็ดลับการผลิต
      การทอลวดลายใหม่ ๆ การเลือกสีของเส้นด้ายเพื่อให้มีความกลมกลืน สวยงาม ความโดดเด่นสะดุดตา ลายผ้ามีความละเอียดประณีต เส้นด้ายเลือกใช้เส้นฝ้าย เมื่อสวมใส่ทำให้สบายตัว
          ขั้นตอนการทอผ้ายก        
            ขั้นตอนในการทอผ้าเมืองนครมีดังนี้

         ลายผ้ายกนคร
         ลายผ้าของผ้ายกนครที่ทอกันสืบต่อมาตั้งแต่โบราณนั้นมีอยู่หลายลายด้วยกันแต่ที่รู้จักกันดี ก็คือลายผ้าราชวัตร (การทอจะไม่ใช้เขา) ลายตาสมุก (หรือผ้าเก้ากี่) ผ้าตา (ชายเงินชายทองหรือเรียกกันอีกอย่างหนึ่งว่าผ้าชายธง) ผ้าห่ม (ใช้เป็นผ้าเบี่ยงหรือเคียนพุง) ผ้าหางกระรอก ผ้าพื้น ผ้าเก็บดอก (บางที่เรียกตีนัด) ผ้าม่วง ส่วนผ้าเก็บนัด หรือผ้าดอกก็มีหลายชนิด เช่น ผ้าลายดอกพิกุล ผ้าลายก้านแย่ง ผ้าลายดอกมะลิร่วง ผ้าลายดอกมะลิใหญ่ ผ้าลายก้านแย่ง รองชั้น ผ้าลายดอกสี่เขา ผ้าลายดอกพิกุลแก้ว หรือดอกพิกุลใหญ่ (ลายนี้ใช้ทอขนาด ๗ เขา) ผ้าลายดอกเขมร ผ้ารายริ้ว ผ้าลายกริ้วร่อง นอกจากนี้ยังมีลายอื่น ๆ อีกมากมายหลายชนิดที่คนทําเองก็ไม่ทราบชื่อแต่ก็ได้ทอสืบต่อ ๆ มา แต่ละลายต่างก็ตีความงดงามในตัวของมันเองแทบทั้งสิ้น ซึ่งเป็นสิ่งที่น่าสนใจและน่าศึกษาอย่างยิ่ง จากการศึกษาพบว่าลายผ้ายกเมืองนครมีอยู่ ๘ ลายประกอบด้วย

             การทอผ้ายกมีกระบวนการทอโดยเพิ่มลวดลายผ้าให้เป็นพิเศษขึ้น มีขั้นตอนและวิธีการทอ คล้ายการทอผ้าขิดหรือผ้าจก แต่ต่างกันที่บางครั้งผ้ายกจะทอเป็นลายพิเศษ มีตะกอเขาลอยยกดอกแยกเส้นยืนต่างหาก จะ ยกครั้งละกี่เส้นก็ได้ ขึ้นอยู่กับการออกแบบลายทอต้องการลวดลายอย่างไร มีลายมีเชิงที่แปลกออกไป การทอ จึงต้องใช้ขั้นตอนและวิธีการเก็บลายด้วยไม้เรียวปลายแหลม ตามลวดลาย ที่กําหนดจนครบ คัดยกเส้นยืนขึ้น เป็นจังหวะ มีลวดลายเฉพาะส่วนสอดเส้นพุ่งไปสานขัดตามลายที่คัดไว้ การเก็บตะคอเขาลอยยกดอกเพื่อผู้ ทอจะได้สะดวกไม่ต้องคัดเก็บลายทีละเส้น เป็นความสามารถและเทคนิคเฉพาะตัวของช่างแกะดอกผูกลาย ซึ่งการร้อยตะกอเขาลายนี้ใช้เวลามาก เพราะต้องทําด้วยมือทั้งหมด บางลายเสียเวลาหลายเดือนกว่าจะมัดเขา เสร็จ และเมื่อร้อยตะกอเสร็จแล้ว ถ้าเป็นกี่กระตุกก็จะทอได้รวดเร็วแต่ถ้าเป็นกี่โบราณก็จะทอได้ช้า การทอ ผ้ายกดอกนี้สามารถตกแต่งลวดลายให้สวยงาม และทอออกมาได้หลายสี ลักษณะผ้ายกเมืองนครมีรูปแบบการทอ ๓ รูปแบบ แตกต่างกันในการทอและการนําไปใช้งาน

           ลวดลายผ้ายกเมืองนครที่ทอกันมาแต่โบราณ มักเป็นลวดลายที่พบเห็นได้อยู่รอบตัวของช่าง ทอผ้า ลวดลายเหล่านี้ถูกถ่ายทอดต่อ ๆ กันมา ด้วยวิธีการจดจําหรือทอลอกเลียนแบบอย่างไว้นับเป็นภูมิ ปัญญาและฝีมือของช่างทอผ้าอย่างแท้จริงลวดลายผ้ายกเมืองนครแบ่งออกเป็นกลุ่มใหญ่ ๆ ดังนี้

ลายราชวัตร

           ลายราชวัตร เป็นชื่อลายผ้าที่ได้รับพระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จ นิวัติเมือง สงขลาเมื่อปี ๒๔๙๕ เป็นผ้า "ลายยกดอกก้านแย่ง" หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า "ลายหลังนกเขา" เนื่องจากว่ามีลาย คล้ายลายขนบนหลังนกเขา

ลายเกล็ดพิมเสน

             ลายเกล็ดพิมเสน เป็นลายผ้ายกเมืองนครโบราณที่มีความสวยงามมาก ทอเป็นลายอยู่บริเวณท้องผ้า ลักษณะลวดลายเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนาดเล็ก และผลึกรูปเพชรเจียระไน ผ้ายกเมืองนครลายเกล็ดพิมเสนที่พบมีทั้งผ้ายกทองและผ้ายกไหม

             แหล่งผลิตผ้ายกเมืองนคร
           กลุ่มทอผ้ายกเมืองนครที่สําคัญมีอยู่ ๑๒ กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มทอผ้าตําบลนาสาร กลุ่มทอผ้าบ้านมะม่วงปลายแขน กลุ่มทอผ้าตําบลฉลอง กลุ่มทอผ้าหัวตะพาน กลุ่มทอผ้าประตูหอม กลุ่มทอผ้าสวนหลวง กลุ่มทอผ้าเขาพระบาท กลุ่มทอผ้าบ้านแหลม กลุ่มทอผ้าเขาพังไกร กลุ่มทอผ้าบานขอนหาด กลุ่มทอผ้าบานควนพัง และกลุ่มทอผ้าบ้านสามตําบล
           - กลุ่มทอผ้ายกเมืองนคร บ้านมะม่วงปลายแขน เป็นชุมชนที่ทอผ้ายกเมืองนครที่มีลายเอกลักษณ์ของจังหวัด เช่น ลายพิกุล มีการรวมกลุ่มผู้ทอและสืบทอดศิลปะการทอในหมู่ญาติพี่น้องภายในครอบครัว ทําการทอผ้าตลอดทั้งปีโดยใช้ช่วงว่างจากการทํานาทําสวน จากการสัมภาษณ์นางสาวละออง บัวเพชร อายุ ๕๒ ปี ผู้มีบทบาทสําคัญผู้หนึ่งของกลุ่มทอผ้ายกบ้านมะม่วงปลายแขน ซึ่งมีความคุ้นเคยกับการทอผ้าที่ได้รับการถ่ายทอดจากญาติผู้ใหญ่มาตั้งแต่เด็ก ได้เริ่มประกอบอาชีพการทอผ้าของตนเอง โดยได้รับการสนับสนุนอุปกรณ์การทอผ้าจากพ่อแม่โดยเป็นผู้ทอผ้าเพียงคนเดียวในขณะนั้น (พ.ศ. ๒๕๒๓-๒๕๒๔) จนถึงปัจจุบันมีผู้หันมาทอผ้ามากขึ้น กิจการทอผ้าได้มีการขยายตัวเพิ่มมากขึ้น
            - กลุ่มทอผ้าบ้านตรอกแค จังหวัดนครศรีธรรมราช โดยนางวิไล จิตเวช มีอัตลักษณ์สำคัญคือดอกผ้าจะยกนูนขึ้นเห็นลายชัดเจน และมีความละเอียดประณีต กลุ่มทอผ้าบ้านตรอกแค เดิมทอผ้าฝ้าย ขนาด ๒ หลา จำหน่ายในราคา ๔,๐๐๐ บาท เมื่อได้รับคำวินิจฉัยให้ทอสลับดิ้นเงิน ดิ้นทอง เปลี่ยนเส้นผ้าฝ้ายใช้เส้นนิ่มและให้ใช้เส้นยืนสีดำ เส้นพุ่งสีน้ำเงินสลับดิ้นเงิน เมื่อนำออกจำหน่ายทำให้เป็นที่ต้องการของตลาด จำหน่ายผ้าขนาด ๒ หลา ราคาผืนละ ๑๐,๐๐๐ บาท ยอดจำหน่ายตั้งแต่ เดือนพฤศจิกายน ๒๕๖๒ ถึง เดือนมีนาคม ๒๕๖๔ รวมทั้งสิ้น ๘๘๐,๐๐๐ บาท (๕๕,๐๐๐ ต่อเดือน)

วิมลพรรณ ปิตธวัชชัย. (2519). ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านของภาคใต้. กรุงเทพฯ : มูลนิธิแม่บ้านอาสา.