ภาพจาก : https://kyl.psu.th/bP2IZWhbG  

       สังคมในแต่ละท้องถิ่นของไทยมักมีความสัมพันธ์กับอำนาจนอกเหนือธรรมชาติมาแต่เดิม ความเชื่อในอำนาจศักดิ์สิทธิดังกล่าว ซึ่งเห็นได้จากการชุมนุมของคนในชุมชนที่ร่วมกันประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ ที่ได้ถือปฏิบัติสืบต่อกันจากการถ่ายทอดความทรงจำร่วมกันระหว่างคนรุ่นเก่าสู่คนรุ่นใหม่ การประกอบพิธีกรรมร่วมกันจึงเป็นสิ่งที่ยืนยันและเชื่อมโยงอำนาจนอกเหนือธรรมชาติที่มีความศักดิ์สิทธิเข้ากับความเชื่อ และพิธีกรรมของผู้คนในท้องถิ่นนั้นๆ[1]ซึ่งความเชื่อที่ยึดถือสืบทอดปฏิบัติต่อกันมาของชุมชนในภาคใต้คือการนับถือบรรพบุรุษผู้ล่วงลับ จึงมีการประกอบพิธีกรรมเพื่อรำลึกถึงบรรพบุรุษของท้องถิ่นตนเอง ที่อพยพโยกย้ายมาตั้งถิ่นฐานที่เป็นชุมชนในปัจจุบัน คนภาคใต้มีวัฒนธรรมความเชื่อที่หลากหลาย ซึ่งเกิดจากปัจจัยทางด้านสภาพภูมิศาสตร์การใช้ภูมิปัญญา ในการปรับใช้ทรัพยากรที่อุดมสมบูรณ์ทั้งภูเขา ทะเล คงเป็นปัจจัยหนึ่งเพื่อสร้างวัฒนธรรมให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตในแต่ละช่วงเวลา ปัจจัยด้านความหลากหลายทางชาติพันธุ์จากการประสมประสานของคนหลากหลายเชื้อชาติ ที่เข้ามาอาศัยในแต่ละช่วงเวลาทําให้รูปลักษณ์ทางกายภาพของคนภาคใต้มีความหลากหลายยิ่งกว่าภาคอื่น ๆ ส่งผลต่อความเชื่อทัศนคติในการดํารงชีวิตของคนภาคใต้ โดยเฉพาะความเชื่อในเรื่องผีบรรพบุรุษดังเห็นได้จากขนบธรรมเนียมประเพณีที่เกี่ยวข้องกับการนับถือผีวิญญาณบรรพบุรุษ ดังเช่นพื้นที่ภาคใต้ตอนล่างมีความเชื่อเรื่อง “ผีตายาย” ที่ก่อให้เกิดพิธีกรรมต่าง ๆ มากมาย 
       การละเล่นพื้นเมืองหลาย ๆ ประเภทได้กลายเป็นข้อมูลทางคติชนของท้องถิ่นที่สะท้อนความเป็นเอกลักษณ์ของชุมชนออกมา ทั้งนี้เพื่อให้สังคมอื่นได้เรียนรู้ เข้าใจตามอิทธิพลทางด้านสภาพภูมิศาสตร์ สังคม ประเพณีและวัฒนธรรม ที่ได้รับการถ่ายทอดมาจากบรรพบุรุษสู่รุ่นลูกหลาน ก่อให้เกิดความสัมพันธ์ภายในชุมชน เพราะการที่มนุษย์แต่ละเชื้อชาติ ศาสนา จะเข้าใจซึ่งกันและกันได้นั้นจะต้องเรียนรู้ ศึกษาข้อมูลผ่านคติชน ประเพณี พิธีกรรม ที่จะเป็นกุญแจนําไปสู่ความเข้าใจวัฒนธรรมแต่ละท้องถิ่นอย่างเป็นระบบ การละเล่นพื้นเมืองแต่ละท้องถิ่นในภูมิภาคจะแตกต่างกันออกไป สำหรับทางภาคใต้สภาพภูมิศาสตร์ ดินฟ้าอากาศ ร้อนจัด ฝนตกชุก ลมมรสุมแรง พืชพันธุ์ธัญญาหารอุดมสมบูรณ์ สิ่งเหล่านี้มีอิทธิพลที่ทำให้ชาวภาคใต้มีการละเล่นพื้นเมืองที่โดดเด่น โดยสื่อสารและส่งต่อความรู้สึกด้วยภาษาที่ขับร้องเป็นบทกลอน โดยเน้นที่ลํานําและจังหวะมีเครื่องดนตรีประเภทเครื่องตี ไม่เน้นเครื่องดีดสีเหมือนภาคอื่น ๆ ลีลาการออกท่าร่ายรําก็มีจังหวะเฉียบขาด ฉับไว เช่น ท่ารําโนรา ซึ่งจะมีการยักย้าย ท่ารํา การซัดมือซัดแขน ก้าวขา การเคลื่อนไหวลําตัวเหล่านี้ล้วนเป็นไปตามจังหวะทับและกลอง การละเล่นพื้นเมืองจึงมีความหมายกว้างลึกซึ้งมีทั้งการเล่นเพื่อผ่อนคลายอารมณ์ สนุกสนาน การเฉลิมฉลอง บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ตลอดถึงการบวงสรวงผีสางเทวดา การละเล่นลิมนตร์หรือโต๊ะครึม ซึ่งเป็นการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์และบวงสรวงผีสางเทวดา ก็จัดอยู่ในประเภทการละเล่นพื้นเมือง ที่ได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากศาสนาพราหมณ์และพุทธศาสนา ที่ใช้วัฒนธรรมทางดนตรีเป็นรูปแบบเครื่องบรรเลงประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการดํารงชีวิตของประชาชนที่มีความเชื่อว่า ดนตรีเป็นสื่อในการติดต่อกับอํานาจเร้นลับได้ ดังนั้นจึงใช้ดนตรีบรรเลงประกอบพิธีกรรมคล้ายคลึงกับการแสดงโนราโรงครู ที่มีการบรรเลงประกอบพิธีกรรมเพื่อเชิญครูตายายมาเข้าทรงและกาหลอ ที่มีการบรรเลงในงานศพเพื่อเป็นสื่อส่งวิญญาณของผู้ตายให้ไปสู่สวรรค์ ความเชื่อในเรื่องผีบรรพบุรุษเป็นสิ่งหนึ่งที่คนภาคใต้ให้ความสําคัญ และได้รับการปลูกฝังแนวคิดนี้สืบทอดเรื่อยมา เช่น วัฒนธรรมการฝังศพไว้ในแหล่งที่อยู่อาศัยของคนก่อนประวัติศาสตร์หลายพันปี สะท้อนความรู้สึกผูกพันกับคนตายซึ่งเป็นบุคคลในครอบครัว และมีนัยไปสู่เรื่องผีบรรพบุรุษที่คอยให้ความปกป้องคุ้มครอง ซึ่งจะเห็นได้ว่าพิธีกรรมต่าง ๆ ในปัจจุบันจํานวนมากล้วนมีความผูกพันกับผีบรรพบุรุษ เช่น พิธีสารทเดือนสิบ หรือการทําบุญครั้งใหญ่ให้แก่ผีหรือวิญญาณบรรพบุรุษที่เป็นเปรต ตามความเชื่อที่สืบต่อกันมา พิธีกรรมลิมนตร์ก็เป็นอีกพิธีกรรมหนึ่งที่คนภาคใต้ตอนล่าง จัดขึ้นเพื่อเซ่นไหว้ผีบรรพบุรุษหรือที่เรียกว่าผีตายาย ซึ่งคนภาคใต้ส่วนใหญ่เชื่อในเรื่องการปกป้องคุ้มครองโดยบรรพบุรุษผู้ล่วงลับไปแล้ว ที่ยังคงดูแลรักษา และปกป้อง ลูกหลานของตน นอกจากความเชื่อในเรื่องผีหรือวิญญาณบรรพบุรุษ แล้วยังพบว่าความเชื่อต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์อื่น ๆ ในเรื่องเวทมนต์คาถา การถือเคล็ดต่าง ๆ รวมถึงการทรงเจ้าเข้าผีก็มีความสัมพันธ์กัน วัฒนธรรมของคนภาคใต้มีความเชื่อความเคารพต่อบรรพบุรุษอย่างเหนียวแน่น ซึ่งเห็นได้จากพิธีกรรมต่าง ๆ มักมีความเกี่ยวข้องกับระบบเครือญาติด้วย การรวมกลุ่มกันของญาติพี่น้องสายตระกูลเดียวกัน สภาพภูมิประเทศที่มีความสมบูรณ์ อันเป็นปัจจัยแสดงถึงวิถีชีวิตของผู้คนที่มีความเชื่อพื้นถิ่น จึงได้คิดค้นหรือสร้างวัฒนธรรมที่เกี่ยวโยงกับธรรมชาติ รวมทั้งสภาพภูมิประเทศที่เหมาะแก่การติดต่อกับบ้านเมืองอื่น ๆ ทําให้มีการรวมตัวกันของผู้คนหลากหลายเชื้อชาติ หลากหลายศาสนาความเชื่อและหลากหลายทาง ชาติพันธุ์ โดยเฉพาะในพื้นที่จังหวัดสงขลาที่ถือเป็นภาคใต้ตอนล่างของไทยที่อยู่ทางชายฝั่งทะเลด้านตะวันออก มีประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานของผู้คนมายาวนาน มีการผสมผสานทางวัฒนธรรมเกิดวัฒนธรรมประเพณีที่สะท้อนถึงความเชื่อที่สั่งสมเป็นภูมิปัญญา ซึ่งแสดงให้เห็นโลกทัศน์ของคนภาคใต้ ปรากฏวิธีคิดและรูปแบบพฤติกรรมที่ยึดถือปฏิบัติสืบมาของผู้คน และได้สรรสร้างประเพณีพิธีกรรมที่เสริมสร้างความเชื่อ ความเคารพต่อบรรพบุรุษในสายตระกูลนั้น ๆ อย่างน่าสนใจ 
          พิธีกรรมเป็นสิ่งประกอบสร้างจากความเชื่อข้างต้นประเภทนั่นคือคือลิมนต์หรือโต๊ะครึม ซึ่งถือเป็นพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ที่ลูกหลานคนไทยถิ่นใต้ให้ ความเคารพ เพราะทุกขั้นตอนของการประกอบพิธีกรรม นั้นจะมีการแบ่งพื้นที่ความศักดิ์สิทธิ์โดยเฉพาะผู้เกี่ยวข้องเท่านั้นถึงจะเข้าร่วมพิธีได้ ตลอดถึงมีกฎเกณฑ์ต่าง ๆ ที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาอย่่างยาวนาน ลิมนต์หรือโต๊ะครึม เป็นการละเล่นหรือประเพณีท้องถิ่นที่เกี่ยวพันกับความเชื่อในสิ่งที่มีเชื่อในสิ่งที่เป็น เชื่อในการกระทําและการแก้เหตุให้คลายหรือหมดสิ้นไปเป็นต้นเหตุของการเล่นลิมนต์ การละเล่นลิมนตร์หรือโต๊ะครึมเป็นบทไหว้ภูมิบทไหว้ภูมิคือบทไหว้ครูลิมนต์ที่มีเนื้อหากล่าวอ้างถึงถึงพระคุณและการขอพลีสถานที่จากพระแม่ธรณีเพื่อใช้ปลูกโรงทำพิธีกรรม อีกทั้งเนื้อหายังกล่าวอ้างถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ พระภูมิ เทวดาอารักษ์ ผีรุกขเทวดาในสถานที่ต่าง ๆ ที่เคารพนับถือ เหมือนอย่างที่ อภิญญา เฟื่องฟูสกุล, ๒๕๔๑ กล่าวว่า... ในพิธีกรรมลิมนต์นี้มีเครื่องบูชาต่าง ๆ ที่จะต้องผ่านกระบวนการเสก ผู้ที่ไม่เกี่ยวข้องหรือไม่ใช่ญาติพี่น้องไม่สามารถเข้าไปยุ่งเกี่ยวใน โรงพิธีที่ถือเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ เครื่องมือต่าง ๆ ภายในโรงพิธีถือว่ามีความศักดิ์สิทธิ์และจัดวางในตําแหน่งตามความเชื่อที่สืบทอดมา รวมถึงนางทรงที่จะต้องผ่านพิธีกรรมลิมนต์หรือโต๊ะครึมเพื่อเปลี่ยนสถานภาพให้ลูกหลานได้เข้ามากราบไหว้บูชานําสิ่งของมาเซ่นไหว้ พิธีกรรมลิมนต์หรือโต๊ะครึมถือเป็นภูมิปัญญาหนึ่งที่ได้รับการสืบทอดความเชื่อและการปฏิบัติมายาวนาน นับเป็นพิธีกรรมพื้นบ้านที่จัดขึ้นเพื่อรักษาอาการป่วยไข้จากผี ตายาย เพื่อใช้แก้บนและเพื่อทําพิธีเคารพผีตายายผู้ล่วงลับที่แสดงให้เห็นถึงหน้าที่ต่าง ๆ ที่ปรากฏในสังคม อันได้แก่ความกตัญญูต่อบรรพบุรุษ สร้างขวัญกําลังใจให้แก่ลูกหลาน และทําให้เกิดความสามัคคีในกลุ่มเครือญาติ เพราะการประกอบพิธีแต่ละครั้งจะต้องมีการช่วยเหลือกันของญาติพี่น้อง รวมถึงการเคารพต่อผู้อาวุโสหรือต่อบรรพบุรุษ นับเป็นการสั่งสอนและปลูกฝังความเชื่อนี้ได้อย่างแยบยล ส่งผลให้ง่ายต่อการควบคุมสร้างความสงบสุขให้แก่ เครือญาติ นอกจากนี้ ยังเป็นการใช้พิธีกรรมหรือความเชื่อ ความศักดิ์สิทธิ์ที่ลูกหลานศรัทธามาเป็นส่วนช่วยให้ โครงสร้างของชุมชนนั้น ๆ คงอยู่ต่อไปโดยผ่านการสั่งสอน ในรูปแบบพิธีกรรมลิมนต์ และเป็นการธํารงเอกลักษณ์ของ วิถีชีวิตคนถิ่นใต้อีกประการหนึ่ง ซึ่งในพิธีกรรมการละเล่นลิมนต์ก็จะมีผู้ประกอบพิธีที่เรียกว่า “โต๊ะครึม” หรือ “นายมนต์” เป็นผู้นําในการประกอบพิธีจะเป็นผู้ควบคุมดูแลขั้นตอนต่างๆ ในพิธี สามารถออกคําสั่งการจัดการในพิธีได้ ตลอดถึงเล่นดนตรีประกอบคําบูชาครูหมอตายาย โดยมี “ทับ” เป็นเครื่องดนตรีหลักสําคัญของการประกอบพิธีกรรม ทับที่ใช้จะมีจํานาน ๓-๕ ลูก การตีทับจะใช้ประกอบการทําพิธีของนายมนต์ ซึ่งจะพบว่าพิธีกรรมส่วนใหญ่จะมีการนําดนตรีเข้ามาใช้เป็นเครื่องประกอบจังหวะในระหว่างการประกอบพิธีกรรม ดังนั้นวัตถุประสงค์ของพิธีกรรมการเล่นลิมนตร์แต่ละพื้นที่มีความแตกต่างกันไปบ้าง แต่หลักสําคัญเกิดมาจากพลังอํานาจของตายายลิมนตร์ ผู้เป็นบรรพบุรุษที่ต้องการให้ลูกหลานได้สืบทอด เจตนารมณ์ทางวัฒนธรรมการเล่นลิมนตร์ให้คงอยู่ต่อไป ลิมนตร์ โต๊ะครึม นายมนตร์ เป็นการละเล่นบูชาครูหมอตายาย เพื่อให้เข้าทรงเมื่อมีคนเจ็บไข้ได้ป่วย และเชื่อว่าการป่วยนั้นเกิดจากตายายที่ล่วงลับไปแล้วมาทําโทษหรือตายายของโต๊ะครึมเองที่เรียกว่า “ตายายผีเรียก " มาให้โทษ เชื่อกันว่าผู้ที่ถูกโทษดังกล่าวจะเกิดอาการเจ็บไข้เรื้อรังเน่าเปื่อย หรืออาจเป็นบ้า ถ้านําไปรักษาที่โรงพยาบาลอาการจะทรุดหนักยิ่งขึ้นและรักษาไม่หาย หายได้ก็ต่อเมื่อรับโต๊ะครึมมาเล่นเท่านั้น ปกติโต๊ะครีมจะไม่เล่นในโอกาสอื่น นอกจากเพื่อขับไล่ผีให้ผู้ป่วยเพราะสาเหตุถูกผีตายาย โดยทั่วไปการเล่นโต๊ะครึมมักจะกันเล่น ๓ วัน ๓ คืน โดยจะเข้าโรงในวันพุธและเลิกพิธีในวันศุกร์ แต่ ถ้าผู้ป่วยถูกผีตายายจํานวนมากมารุมกันทําโทษ (บางที่มีผีตายายมารุมให้โทษถึง ๑๕๐ คน) ก็จะต้องเล่นกันหลายวัน ผู้เล่นโต๊ะครึม มีประมาณ ๕-๗ คน ถ้าเป็น ๗ คน ถือว่าเล่นเต็มตามแบบฉบับดั้งเดิม ประกอบด้วยคนทรง ๑ คน พี่เลี้ยง ๑ คน และมีคนเล่นดนตรีอีก ๕ คน คนตรีเป็นทับล้วน ๆ มีจํานวน ๕ ลูก แต่ละลูกมีขนาดและชื่อต่างกัน (ทับทั้ง ๕ ลูกนี้เกิดจากพระอินทร์สั่งให้พระ วิษณุกรรมชุบขึ้นจากลูกโพทอง) โดยคณะลิมนตร์แต่ละคณะจะประกอบด้วยสมาชิกประมาณ ๕-๗ คน ซึ่งจะทําหน้าที่ที่แตกต่างกัน คือทําหน้าที่คนทรงเจ้าหรือทรงผี  ๑ คน ทําหน้าที่เป็นพี่เลี้ยงคอยดูแลขณะที่มีการเข้าทรง ๑ คน และเล่นเครื่องดนตรีขณะทําพิธี ๓-๕ คน เครื่องดนตรีเป็นกลองทับล้วน ๆ ซึ่งมีจํานวน ๓ -๕ ใบ แต่ละใบเสียงต่างกันเล็กน้อยตามขนาด วิธีการรักษาต้องปลูกสร้างโรงเรือนพิธี ขึ้นมาสําหรับทําการบูชา บวงสรวงโดยเฉพาะ มีเครื่องเซ่นสังเวยทั้งอาหารคาวหวานพร้อมสรรพ มี เครื่องราดหรือค่าบูชาครู คอกไม้ ธูปเทียน ผลไม้ กล้วย อ้อย หมาก พลู ฯลฯ ครบสมบูรณ์ ตามตําราแพทย์แผนไทยโบราณ โดยกระบวนพิธีกรรมจะเริ่มจากหัวหน้าวง คือนายมนตร์ที่ทับตัวแรก ซึ่งเป็นทับตัวหลักขึ้นก่อน เพื่อทําหน้าที่ร้องเชิญวิญญาณตายายให้มาเข้าทรง และรับเครื่องบูชาเครื่องสังเวย (เครื่องราด) โดยการเชิญตายายมาทั้งหมด เรียงตามลําดับมาร่วมในพิธี ซึ่งส่วนใหญ่ใช้เวลาประมาณ ๒ วัน จนกระทั่งวันที่สามจะเชิญตายายทั้งหมดมาอีกครั้ง เพื่อทําพิธีสรงน้ำรับเครื่องเซ่นไหว้ที่เจ้าภาพเตรียมไว้ที่ เรียกว่า “เครื่องสิบสอง ” ถือเป็นการชุมนุมตายายอีกครั้ง และดนตรีจะบรรเลงทําพิธีลาโรงเป็นอันเสร็จพิธีการละเล่นลิมนตร์หรือโต๊ะครึม

          ความหมายของลิมนตร์หรือโต๊ะครึม
         ประทุม ชุ่มเพิ่งพันธุ์ (๒๕๔๘ : ๒๕๓) ได้ให้ความหมายของลิมนตร์หรือโต๊ะครึม ไว้ว่า ลิมนตร์หรือโต๊ะครึมมีคําเรียกแต่ละท้องถิ่นแตกต่างกันออกไป บางท้องถิ่นเรียกว่าโต๊ะครึม นายมนตร์ โนราทับใหญ่ ส่วนสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ เรียกว่า “ลิมนตร์” หรือ “นายลิมนตร์” เป็นพิธีกรรมการเล่นพื้นเมืองประเภทดนตรีหรือใช้การบรรเลงดนตรีเป็นหลัก แต่มีการผสมผสานการท่องบทสวดมนต์ การประพรมน้ำมนต์และอื่น ๆ ประกอบเพื่อการรักษาโรคภัยไข้เจ็บให้หายหรืออาจจะเรียกว่าเป็นเครื่องดนตรีรักษาคนไข้เหมือนการแสดง “ตอรี” ของชาวไทยเชื้อสายมลายู ด้านภิญโญ จิตต์ธรรมและสุธิวงศ์ พงศ์ไพบูลย์ (๒๕๔๒ : ๒๘๒๘) กล่าวว่า… โต๊ะครึม นายมนตร์ และลิมนตร์ เป็นการแสดงบูชาครูหมอตายายเพื่อให้เข้าทรงเมื่อมีคนเจ็บไข้ได้ป่วย และเชื่อว่าการป่วยนั้นเกิดจากตายายที่ล่วงลับไปแล้วมาทําโทษหรือตายายของโต๊ะครึมเองที่เรียกว่า “ตายาย ผีเรียก” มาให้โทษเชื่อกันว่าผู้ที่ถูกโทษดังกล่าวจะเกิดอาการเจ็บป่วยเรื้อรัง เน่าเปื่อยหรืออาจเป็นบ้า ถ้านําไปรักษาที่โรงพยาบาลอาการจะทรุดหนักยิ่งขึ้นและรักษาไม่หายจะหายได้ก็ต่อเมื่อรับโต๊ะครีมมาแสดงเท่านั้น ลิมนตร์หรือโต๊ะครึมเป็นพิธีกรรมการเล่นท้องถิ่นที่มีความคล้ายคลึงกับการเล่นโนราโรงครู มีการละเล่นอยู่ทั่วไปแถบลุ่มน้ำตาปี ลุ่มทะเลสาบสงขลา ลุ่มน้ำตานีและชุมชนชาวพุทธที่อาศัยอยู่ในเขตแดนประเทศมาเลเซีย เป็นวัฒนธรรมการถ่ายทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษจึงมีการสืบทอดต่อ ๆ กันมาจนถึงปัจจุบัน โดยจุดกําเนิดพิธีกรรมการเล่นลิมนตร์จะมีเหตุและผลมาจากตํานานประเภทเรื่องเล่าสืบทอดต่อ ๆ กันมา ธนายุทธ มณีช่วง (๒๕๓๗ : ๔๒) กล่าวว่าประวัติศาสตร์การเล่นลิมนตร์ ไม่อาจทราบได้แน่ชัดว่าการเล่นชนิดนี้เกิดขึ้นเมื่อใด ไม่ปรากฏหลักฐานที่แน่นอน คณะลิมนตร์ส่วนใหญ่เป็นเพียงผู้รับช่วงของการเล่นจากบรรพบุรุษของตนเอง  โต๊ะครึมมีการเล่นกระจายอยู่ทั่วไปในจังหวัดสงขลา ซึ่งมีชื่อเรียกต่างกันไปบ้างตามแต่ละท้องถิ่น เช่น ในเขตอําเภอหาดใหญ่ ตําบลคูเต่า ตําบลคลองแห ตําบลน้ำน้อย และเขตตําบลบางกล่ำบางส่วนจะเรียกว่า “ตายายนายมนตร์ " ในเขตอําเภอหาดใหญ่ ตําบลควนลัง อําเภอคลองหอยโข่ง อําเภอจะนะ และบางพื้นที่ของอําเภอนาทวีจะเรียกว่า “ลิมนตร์” ส่วนในเขตอําเภอสิงหนคร อําเภอสทิงพระ อําเภอควนเนียง อําเภอรัตภูมิ เรียกว่า “นายมนตร์” หรือ “โต๊ะครึม”
      แม้ว่าประวัติความเป็นมาของการเล่นลิมนตร์ ยังสรุปแน่นอนชัดเจนไม่ได้ว่าจุดกําเนิดเกิดขึ้นในช่วงเวลาใด แต่มีตํานานบอกเล่าสืบต่อกันมาเกี่ยวกับสาเหตุกําเนิดการเล่นลิมนตร์ ซึ่งเป็นตํานานการเล่าสืบทอดจากชนรุ่นหนึ่งสู่ชนอีกรุ่นหนึ่ง ทําให้เกิดเป็นประวัติความเป็นมาของการศิลปะการละเล่นลิมนตร์ ซึ่งมีหลายกระแสด้วยกันตามแต่ละท้องถิ่น ดังนี้

           สรุปได้ว่าประวัติการแสดงลิมนตร์นั้นเกิดขึ้นมาจากสาเหตุเมืองสองเมือง ซึ่งมีฐานะเป็นพี่น้องร่วมสายเลือด แต่ได้พลัดจากกันด้วยการไปครองเมือง ยังเขตแดนอื่น ญาติผู้พี่ปกครองอีกเมือง หนึ่งญาติผู้น้องปกครองอีกเมืองหนึ่ง ต่างคนก็มีลูกหลานสืบทอด แต่ลูกหลานเหล่านี้ไม่ได้ไปมาหาสู่หรือรู้จักกันอย่างเช่นบรรพบุรุษ จึงเป็นเหตุผลอย่างหนึ่ง ที่ตายายทั้ง ๒ ฝ่ายต้องการให้ลูกหลานได้ไปมาหาสู่ สมัครสมาน สามัคคี การนับถือเครือญาติแบบ “ตายายเดียวกัน ” จึงได้ลงโทษลูกหลานเกิดอาการเจ็บป่วย เพื่อต้องการให้ญาติอีกฝ่ายได้ไปช่วยเพื่อจะได้รู้จักกันอย่างเดิม ซึ่งความเชื่อในเรื่องนี้มีความหมายต่อลูกหลานคนรุ่นหลังที่ได้จัดพิธีบวงสรวง สังเวยเซ่นไหว้ตายายหรือบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว มีผลต่อจิตใจของผู้ที่มีความเคารพนับถือต่อบรรพบุรุษของตน ในการบนบานให้ตนรอดพ้นต่อความเจ็บป่วยรวมถึงเคราะห์ภัยต่างๆ

          วัตถุประสงค์การเล่นลิมนตร์
         ธนายุทธ มณีช่วง (๒๕๓๗ : ๔๖) ได้กล่าวถึงวัตถุประสงค์การเล่นลิมนตร์ไว้ ๓ ประการ ประกอบด้วย

       การเล่นลิมนตร์ มีส่วนคล้ายคลึงกับการเล่นโนราโรงครู ซึ่งเป็นพิธีกรรมการเข้าทรงเพื่อบูชาตายาย เมื่อมีคนเจ็บไข้ได้ป่วยเรื้อรังเน่าเปื่อยหรือเสียสติในชุมชน ชาวบ้านเชื่อว่าการป่วยนั้นเกิดจากตายายที่ล่วงลับไปแล้วมาทําโทษ หรือตายายของลิมนตร์เองที่เรียกว่า “ตายายผีเรียก” เกิดความไม่พอใจลูกหลานที่ได้กระทําสิ่งผิดขนบธรรมเนียมประเพณี ห รือสมาชิกในครอบครัวผู้เจ็บป่วย มีตายายลิมนตร์ แต่ลูกหลานไม่ได้สืบทอดในการรับลิมนตร์มาเล่นตามปกติ ลิมนตร์จะไม่เล่นในโอกาสอื่น นอกจากการเล่นเพื่อบูชาแก้บนและเซ่นไหว้บรรพบุรุษ ลิมนต์มีทั้งความเหมือนและความแตกต่างกันในแต่ละพื้นที่ พิธีกรรมลิมนต์นิยมจัดขึ้นทั้งตามความเชื่อของชาวไทยพุทธและชาวไทยมุสลิม ขณะเดียวกันชื่อเรียกของพิธีกรรมจึงมีความแตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่น เช่น โต๊ะครีม นายมนต์ หรือลิมนต์ โดยภาพรวมพิธีกรรมนี้เป็นพิธีกรรมที่เกิดขึ้นในภาคใต้ เกี่ยวข้องกับการเคารพนับถือผีบรรพบุรุษ เป็นการละเล่นบูชาครูหมอตายาย เพื่อให้เข้าทรงเมื่อมีคนเจ็บไข้ได้ป่วย และเชื่อว่าการป่วยนั้นเกิดจาก ตายายที่ล่วงลับไปแล้วมาทําโทษหรือตายายของโต๊ะครึมเองที่เรียกว่า “ตายายผีเรียก” มาให้โทษ เชื่อกันว่าผู้ที่ถูกโทษดังกล่าวจะเกิดอาการเจ็บไข้เรื้อรัง เน่าเปื่อย หรืออาจเป็นบ้า ถ้านําไปรักษาที่โรงพยาบาลอาการจะทรุดหนักยิ่งขึ้นและ รักษาไม่หายจะหายได้ก็ต่อเมื่อรับโต๊ะครึมมาเล่นเท่านั้น ตามปกติโต๊ะครีมจะไม่เล่นในโอกาสอื่น นอกจากเพื่อขับไล่ผีให้ผู้ป่วย เพราะสาเหตุถูกผีตายายดังกล่าวแล้วโดยทั่วไป โต๊ะครีมมักจะเล่น ๓ วัน ๓ คืน โดยจะเข้าโรงในวันพุธและเลิกพิธีในวันศุกร์ แต่ถ้าผู้ป่วยถูกผีตายายจํานวนมากมารุม กันทําโทษ (บางที่มีผีตายายมารุมให้โทษถึง ๑๕๐ คน) ก็จะต้องเล่นกันหลายวัน แต่นิยมเลิกเล่นพิธีเฉพาะวัน พฤหัสบดี ศุกร์ หรือเสาร์เท่านั้น 
       ลิมนตร์หรือโต๊ะครึมเกิดจากความเชื่อในอํานาจของเทพเจ้าและสิ่งเร้นลับว่าสามารถที่จะช่วยรักษาความเจ็บป่วยได้ จึงเล่าขานเป็นตํานานว่าเทพเจ้าประทานทับ และบทร้องเพื่อใช้เล่นโต๊ะครึม เล่นเพื่อรักษาความเจ็บไข้อันเนื่องมาจาก ความเชื่อว่า ผีตายาย โต๊ะครีมให้โทษ เล่นเพื่อแก้บน และเพื่อบวงสรวงครู โต๊ะครึมมีองค์ประกอบเกี่ยวกับ คณะผู้เล่น การแต่งกาย สถานที่ โอกาสที่เล่น ดนตรีที่ใช้ประกอบ อุปกร ณ์เครื่องใช้ การรับขันหมากและวิธี เล่นที่มีลักษณะเฉพาะ พิธีกรรมจัด 4 วัน แต่ละวันมีธรรมเนียมเฉพาะคือ วันแรก ทําพิธีกราบครู เบิกโรง ไหว้ภูมิสถาน เจ้าที่ เชิญครู ตั้งมัด (กล่าวถึงการปลูกโรง) เชิญผีตายายมาเข้าทรง วันที่สอง เชิญผีตายายเข้าทรงเพียงอย่างเดียว วันที่ สาม เชิญผีตายายที่ตกค้างมาเข้าทรง เสกน้ํามนตร์สําหรับ อาบให้ร่างทรง วันที่สี่ เชิญผีตายายเข้าทรงรวมในคนทรงคนเดียวกัน อาบน้ําให้ร่างทรง สะเดาะ เคราะห์ เซ่นสังเวยผีตายาย ส่งผีตายายและครูหมอโต๊ะครีม วรรณกรรมที่ใช้ประกอบในการเล่น ประกอบด้วย บทไหว้ครู บทตั้งมัด (กล่าวถึงการปลูกโรง) บทประวัติความเป็นมา บทเชิญผีตายาย บทตั้งน้ํามนตร์ (ทําน้ํามนตร์) บทเบ็ดเตล็ดสําหรับคนทรงเล่นสนุกๆ บทตีไม้ยัง (สะเดาะเคราะห์) บทส่งผีตายายและครูหมอโต๊ะครึม ส่วนความเชื่อที่เกี่ยวข้องกับการเล่นเป็นความเชื่อเกี่ยวกับภูตผี สิ่งศักดิ์สิทธิ์ พระภูมิ เจ้าที่ เวทมนตร์คาถา เครื่องรางของขลัง การถือเคล็ด ลักษณะบุคคล ทิศทาง องค์ประกอบต่าง ๆ และขั้นตอนในการเล่นที่มีความเชื่อในอํานาจเร้นลับทั้งสิ้น ได้แก่ ความเชื่อ เกี่ยวกับเครื่องดนตรีและการประโคม บทขับร้อง การปลูกโรงพิธี การรักษาอาการป่วยไข้
        
         การเข้าทรงของตายายลิมนตร์ (โต๊ะครึม)
      สภาวะการเข้าทรงการขับร้องบทกลอนและการบรรเลงเพลงทับ เชื้อเชิญตายายมาประทับทรง ตามชื่อตายายประจําร่างทรงแต่ละคน ลักษณะอาการทางสภาวะร่างกาย ช่วงแรก ๆ จะเริ่มตัวสั่น มือทั้งสองที่จับพออยู่สั้นแรงขึ้นพร้อมยกมือ ที่มีอาการสั่นอยู่ขึ้นมาเหนือศีรษะ และพี่เลี้ยงคอยช่วยเหลือบาง ขั้นตอนให้ร่างทรงแสดงท่าทางตามการขับร้องบทกลอน เช่น ให้ร่างทรงจับพัดมือเดียว เพื่อสะดวกในการแกว่งพัดไปมาอย่างสวยงาม และช่วงแรกที่ตายายมาประทับทรงนั้น ร่างทรงจะนั่งหลับตาตลอดเวลา และทรงตัวไม่ค่อยได้ ร่างกายจะเอนไปมา พี่เลี้ยงต้องคอยจับประคองไว้  อาการช่วงแรก ๆ มีลักษณะตามสภาวะของตายายที่ลงมาประทับทรง เพราะอาการที่เกิดขึ้นจะ เปลี่ยนแปลงลักษณะนิสัย ท่าทาง ตลอดจนกระทั่งใบหน้าคล้ายกับคนครึ่งหลับครึ่งตื่น อาการสลืม ลืออยู่ตลอดเวลา ตายายแสดงอาการท่าทางไปตามเนื้อหาการขับร้องบทกลอน โดยอาการเหล่านี้ได้แสดงบทบาทของตายายด้วยลักษณะ ๓ อย่างด้วยกัน คือ

การเข้าทรง

           สำหรับแสงสว่างจากเทียนไขเปรียบเหมือนแสงสว่างให้ตายาย มองเห็นเส้นทางและเรื่องราวต่าง ๆ ได้ และร่างทรงทุกคนจะต้องรมควัน ทั้งก่อนพิธีกรรมและหลังเสร็จสิ้นพิธีกรรม การเชื้อเชิญตายายลิมนตร์ต้องใช้มือทั้งสองข้างรมควันจากเทียนไขแล้ว แล้วนำมาลูบไล้บริเวณหน้าผาก ใบหน้าและตามร่างกาย ควันจากเทียบไขเปรียบเหมือนกับน้ำที่ชโลมความชุ่มชื่นและเป็นวิธีการรักษาพิธีกรรมแบบธรรมชาติบําบัด ส่วนบททดสอบสภาวะการเข้าทรงว่า ผู้ที่ลงมาประทับทรงนั้นเป็นตายายลิมนต์จริงหรือไม่ อีกครั้งหนึ่งอย่าง คือการอมหรือดับแสงสว่างจากเทียนไขในปาก ร่างทรงทุกคนต้องทําเพื่อทคลองสภาวะตัวตนของตายาย ถ้าบังเอิญมีวิญญาณเร่ร่อนหรือสิ่งแอบแฝงอื่น ๆ ที่ไม่ใช่วิญญาณของตายายเข้ามาจะได้ออกไปร่างทรง การอมหรือดับแสงสว่างจะใช้เทียนไข ๑ เล่ม ๒ เล่ม ๓ เล่ม หรือมากกว่านั้นตามต้องการของตายายที่ประทับอยู่ในร่างทรง ขณะร่างทรงอมแสงสว่างจากเทียนไขเข้าไปในปาก ถ้าวิญญาณเร่รอนหรือสิ่งแอบแฝงอื่นที่ไม่ใช่ตายาย จะอดทคสภาวะความร้อนจากแสง ไฟเทียนไขไม่ได้ จะได้แสดงสภาวะตัวตนที่แท้จริงออกมา หรือถ้าร่างทรงแสแสร้งแกล้งทําให้เกิดสภาวะการเข้าทรง การอมแสงไฟจากเทียนไขจะทําให้อวัยวะภายในปากร้อนรนไหม้และแสบร้อน การทดสอบสภาวะตัวตนแท้จริงของตายายนั้น ร่างทรงต้องอมแสงไฟจากเทียนไขถึง ๓ ครั้ง ถ้าไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นแสดงว่าผู้ที่ลงมาประทับทรงนั้นเป็นตายายลืมนตร์ประจําตระกูล การเชื้อเชิญตายายจะเสร็จสิ้นในแต่ละครั้งนั้น ร่างทรงจะนั่งจับพัดขึ้นเหนือศีรษะแล้วค่อย ๆ บรรจงไว้ตรงหน้าอย่างเดิม กําข้าวตอกไว้ในมือทั้ง ๒ ข้างพร้อมยกขึ้นมาระดับหู จากนั้นโปรยลงบนพัดพร้อมกับพลิกพัดกลับด้าน ๓ ครั้ง เป็นการอําลาขั้นตอนพิธีกรรมในช่วงการเชื้อเชิญตายาย ถ้ามีตายายองค์อื่น ๆ อีก ก็จะเริ่มพิธีกรรมการขับร้องบทกลอนและบรรเลงจังหวะเครื่องคนตรีในการเชื้อเชิญเหมือนอย่างที่ผ่านมาอีกรอบหนึ่ง ไปจนกว่าหมครายชื่อตายายที่จะลงมาประทับทรงในค่ำคืนนี้
 

         การถวายหมฺรับตายายลิมนตร์ (โต๊ะครึม)
      คําว่าหมฺรับ คือเครื่องเซ่นสังเวยตายาย ลูกหลานต้องจัดเตรียมไว้ให้พร้อมตามความต้องการของตายาย โดยหมฺรับจะถูกจัดไว้เป็นชุด ๆ ตามจํานวนตายายที่ลงมาประทับทรง เช่น ร่างทรง ๑ คน มีตายายประจําร่างทรง ๑๐ องค์ ลูกหลานต้องจัดหมฺรับจำนวน ๑๐ ชุด เว้นแต่ว่าเจ้าภาพกับตายายได้ตกลง ร่วมกันว่าตายาย ๑๐ คนในร่างทรง ๑ คน จัดถวายเพียง ๑ ชุดก็ได้ เพราะต้องการให้ตายายได้เซ่นสังเวยร่วมกัน และเป็นการลดค่าใช้จ่ายของลูกหลานที่ได้ยกโรงพิธีขึ้นมา แต่นั้นต้องขึ้นอยู่กับข้อตกลงร่วมกันระหว่างตายายกับเจ้าภาพ ในการจัดหมฺรับลูกหลานต้องการตอบแทนตายาย ให้ได้รับสังเวยหมฺรับอย่างอิ่มหนําสําราญ ตายายก็จะกลับไปจะได้สบายใจ การจัดหมฺรับสามารถแยกออกเป็น ๓ ส่วน คือ

หมฺรับตายายลิมนตร์ (โต๊ะครึม)
 

       การสังเวยหมฺรับ
    เมื่อถวายเครื่องเซ่นสังเวยเรียบร้อยแล้ว ตัวแทนเจ้าภาพจุดเทียนไขที่ชุดหมฺรับรวมทั้งเครื่องเช่นประเภท ไก่ หัวหมู และเครื่องเซ่นอื่น ๆ ทุกเล่ม ซึ่งเป็นวิธีแสดงถวายเครื่องเซ่นต่อครูลิมนตร์และตายายลิมนตร์ การเซ่นสังเวยวิญญา ณเหล่านี้ต้องผ่านแสงและควันจากเทียนไขโดยผ่านร่างทรง โดยร่างทรงจะใช้แสงเทียนเวียนวนรอบเครื่องเซ่นสังเวยแล้วอมแสงเทียนเข้าปาก ๓ ครั้ง ถือว่าเป็นการสังเวยเครื่องเซ่นแล้ว 

      การละเล่นลิมนตร์หรือโต๊ะครึมของชุมชนบ้านควนหมาก ตำบลวังใหญ่ อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา
   ชุมชนบ้านควนหมาก ตั้งอยู่หมู่ที่ ๓ ตำบลวังใหญ่ อำเภอเทพา จังหวัดสงขลา เริ่มมีผู้คนอพยพมาตั้งถิ่นฐานในปี พ.ศ. ๒๔๔๑ ตรงกับรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) จากกลุ่มคนที่อพยพมาจากบ้านคอหงส์ ตำบลคอหงส์ อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา นำโดยนายทุ่ม เกื้อก่ออ่อน นายอ้น เกื้อก่ออ่อน นางนวล เกื้อก่ออ่อน นายคุก จันทร์ต้น และนายทองอุ่น ไม่ทราบนามสกุล ได้มาตั้งบ้านเรือนอยู่ใกล้แนวภูเขาซึ่งพื้นที่ส่วนมากมีลักษณะภูมิประเทศเป็นภูเขาที่เป็นป่าดงดิบมีไม้ยืนต้นส่วนใหญ่เป็นไม้ต้นหมาก กลุ่มคนที่อพยพมาจากเดิมนั้นประกอบอาชีพเลี้ยงโค กระบือขาย ต่อมาทีการขโมยโค กระบือเกิดขึ้นชุกชมในท้องถิ่นเดิม จึงเกิดภาวะที่ไม่มีงานทำ มีรายได้น้อยประกอบกับไม่มีที่ดินทำกินที่เป็นหลักเป็นแหล่ง จึงอพยพมาตั้งบ้านเรือนที่บริเวณเชิงเขา ต่อมาก็มีกลุ่มคนที่ได้อพยพมาสมทบซึ่งอพยพมาจากอำเภอจะนะ นำโดยนายหวาน นางคำ คงแก้วดวง สองสามีภรรยา จากนั้นยังมีนายปลอด นางคง ไม่ทราบนามสกุลมาร่วมด้วย ก็นับว่าเป็นคนกลุ่มแรกที่มาบุกเบิกตั้งถิ่นฐานที่ชุมชนบ้านควนหมาก จากนั้นก็มีคนจากที่ต่าง ๆ อพยพเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จนกระทั้งปัจจุบัน ชาวบ้านในชุมชนบ้านควนหมากมีความเชื่อพื้นฐานเช่นเดียวกับที่มนุษย์ทั่วไปมีต่ออำนาจนอกเหนือธรรมชาติจึงทำให้เกิดการพัฒนาขึ้นเป็นความเชื่อท้องถิ่นมีวิธีการ กลไกอันซับซ้อนปรากฏอยู่ในรูปแบบพิธีกรรมเฉพาะกลุ่มในบางพื้นที่มักมีนัยสำคัญที่แอบแฝงอยู่เสมอ พิธีกรรมที่ปรากฏในชุมชนบ้านควนหมากปัจจุบันคือพิธีกรรมการนับถือผีบรรพบุรุษของชาวชุมชนบ้านควนหมาก จะปรากฏอยู่เฉพาะบางพื้นที่ของชุมชนที่มีกลุ่มคน ที่มีการนับถือผีบรรพบุรุษของตนที่ล่วงลับไปแล้วที่เคยเป็นโนรา  ลูกหลานในสายเลือดของตนต้องรักษาสืบทอดพิธีการ “ลงครู” ต่อไปเรื่อย ๆ กล่าวได้ว่าบ้านเรือนใดที่ที่บรรพบุรุษเป็นโนรามาตั้งแต่รุ่นทวด ต่อมาก็ต้องตกมาสู่ ปู่ย่า ตายาย จากนั้นก็พ่อแม่ ลุงป้า  น้า อา และพี่น้องตามลำดับขึ้นอยู่กับว่าบรรพบุรุษที่เป็น “โนรา”  จะเป็นของฝั่งพ่อหรือฝั่งแม่ ซึ่งจะต้องมีลูกหลานในแต่ละรุ่นคนใด คนหนึ่งของวงศ์ตระกูลต้องรับผิดชอบหน้าที่ “ร่างทรง” เพื่อประกอบพิธีกรรม “ลิมนตร์หรือโต๊ะครึม” แต่จารีตพิธีกรรมการนับถือผีบรรพบุรุษของชุมชนบ้านควนหมากในปัจจุบันเลือนหายไปตามกาลเวลาอย่างช้า ๆ ซึ่งยังมีพิธีกรรมนี้ปรากฏให้เห็นจากกลุ่มคนบางกลุ่มของชุมชน  จึงกล่าวได้ว่าพิธีกรรม “ลิมนตร์หรือโต๊ะครึม” เป็นระบบพิธีกรรมที่เกี่ยวกับการประกอบพิธีการลงผีครูหมอ ส่วนมากมีการทำพิธีตามแต่ที่ผีครูหมอ ระบุว่าจะต้องการอะไรเพราในปีหนึ่ง ๆ ลูกหลานในตระกูลอาจมีการบนบานศาลกล่าวไว้หรือถูกครูหมอทักเมื่อทำผิดต่อผีบรรพบุรุษ จึงต้องแก้บนด้วยลิมนตร์หรือโต๊ะครึมหรือพิธีการลงผีครูหมอ ในเวลาการประกอบพิธีกรรมญาติพี่น้องต่างต้องมาร่วมในการประกอบพิธีกรรมทั้งญาติที่เกี่ยวกันโดยสายเลือดที่มีปู่ย่า ตายายคนเดียวกัน และญาติที่เกี่ยวกันโดยที่มีบรรพบุรุษคนเดียวกัน แม้นว่าจะผ่านมากี่ชั้นกี่รุ่นก็ตามจะเป็นสายพ่อสายแม่ จะต้องเข้าร่วมในพิธีกรรมการแก้บน เพื่อรำลึกถึงบรรพบุรุษลูกหลานที่มาร่วมในพิธีกรรมจะไม่รู้จักหน้า รู้จักตากันมาก่อนเนื่องจากผู้ที่เข้าร่วมพิธีไม่ได้แปลว่าจะเป็นคนในพื้นที่ชุมชนบ้านควนหมากทั้งหมดแต่สายพ่อที่มีครูหมอ ที่ได้รับมาจากบ้านวังใหญ่ลูกหลานที่บ้านวังใหญ่ ก็ต้องเข้าร่วมพิธีด้วยเนื่องจากในอดีตคนทรงของ“ครูหมอ สายพ่อนั้นอยู่บ้านวังใหญ่ต่อมาเมื่อคนทรงเดิมนั้นได้บวชเป็นพระ ก่อนหน้าจะบวชเป็นพระก็ได้เชิญให้ครูหมอมาลงที่อ้น ศรีเจริญ ร่างทรงในปัจจุบัน จึงเกิดการนับญาติโดยการสมมติ เมื่อมีการแก้บนต้องประกอบพิธีที่ครูหมออยู่ในปัจจุบันคือบ้านควนหมาก ซึ่งเป็นที่อยู่ของร่างทรงในปัจจุบัน หากว่าลูกหลานคนใดคนหนึ่งที่อยู่บ้านวังใหญ่ ถูกครูหมอทักหรือถูกครูหมอทำให้ป่วยหรือแสดงพฤติกรรมประหลาดประหลาด ๆ จึงต้องมาบนครูหมอที่บ้านควนหมาก เมื่อได้สิ่งที่ตนได้บนบานไปตามดังที่ประสงค์ ก็ต้องจัดพิธีลงผีครูหมอที่บ้านของตนที่วังใหญ่ แต่จะต้องมาประกอบพิธีการอัญเชิญบอกกล่าวต่อครูหมอที่ตนได้บนบานศาลกล่าวไว้ให้ไปร่วมพิธีตามที่ตนได้สัญญาไว้ ถือว่าเป็นการแสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนบ้านควนหมากกับชุมชนบ้านวังใหญ่ ที่มีการสร้างสายสัมพันธ์ในลักษณะสังคมชนบทที่มีความสัมพันธ์แบบกลุ่มปฐมภูมิ ทำให้ญาติพี่น้องที่มาร่วมในพิธีมีความสนิทสนมและเป็นกันเองถือเป็นการขายเครือญาติ ไปสู่เพื่อนบ้านในชุมชนใกล้เคียงทำให้มีการไปมาหาสู่กันเสมอหากว่าลูกหลานคนใดคนหนึ่งที่อยู่บ้านวังใหญ่ถูกครูหมอทักหรือถูกครูหมอทำให้ป่วยหรือ แสดงพฤติกรรมประหลาดประหลาด ๆ จึงต้องมาบนครูหมอที่บ้านควนหมาก เมื่อได้สิ่งที่ตนได้บนบานไปตามดังที่ประสงค์ก็ต้องจัดพิธีลงผีครูหมอที่บ้านของตนที่วังใหญ่ แต่จะต้องมาประกอบพิธีการอัญเชิญบอกกล่าวต่อครูหมอที่ตนได้บนบานศาลกล่าวไว้ให้ไปร่วมพิธีตามที่ตนได้สัญญาไว้ 
          ลิมนตร์หรือโต๊ะครึม จึงเป็นการถ่ายทอดจากคนรุ่นก่อน ๆ มาสู่คนในรุ่นปัจจุบัน เป็นการตระหนักถึงการสืบทอดพิธีกรรม ไม่ให้สูญหายเรียกได้ว่าเป็นพิธีกรรมที่สร้างเครือข่ายระหว่างเครือญาติชุมชนที่มีการติดต่อสื่อสารกัน และพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันจากการที่นับญาติกันโดยที่ไม่จำเป็นต้องรู้จักนามสกุล แต่จะนับญาติจาก สายครูหมอเดี่ยวกัน นับเป็นการเชื่อมโยงเครือญาติที่ไม่เคยรู้จักกันมาก่อนให้มีการพบปะกันบริเวณพื้นที่ทางวัฒนธรรม อาจนำไปสู่การแต่งงานระหว่างคนต่างชุมชนในท้องที่เดียวกัน จึงเป็นเครือข่ายความสัมพันธ์ระหว่างชุมชน บ้านควนหมาก บ้านวังใหญ่ และบ้านสะพานไม้แก่น ที่ไปมาหาสู่ พึงพาอาศัยช่วยเหลือซึ่งกันและกัน จึงเป็นความสัมพันธ์ระหว่างชุมชนที่ได้รับจากการประกอบพิธีลิมนตร์หรือโต๊ะครึม ลิมนตร์หรือโต๊ะครึมมีจุดมุ่งหมายหลัก คือเพื่อรักษาอาการ ป่วยไข้ ที่เชื่อว่าเป็นอาการที่เกิดมาจากถูกผีตายายลงโทษ จัดขึ้นเพื่อแก้บนเมื่อประสบความสําเร็จในเรื่องต่าง ๆ ที่บนบานไว้ต่อผีตายาย และเพื่อบูชาครูหมอตายายเป็น ประจําตามวาระ เช่น ปีละครั้งปีละสามครั้ง เป็นต้น แต่ส่วนใหญ่แล้วลิมนตร์หรือโต๊ะครึมนี้ไม่ได้จัดขึ้นตลอดทั้งปี ในแต่ละปีจะจัดขึ้นในเดือน ๖ เดือน ๗ และเดือน ๙ เท่านั้น ผู้เกี่ยวข้องในพิธีได้แก่ นายมนต์ นางทรง พี่เลี้ยงนางทรง เจ้าภาพ ญาติและผู้ร่วมพิธี โดยมีนายมนตร์หรือผู้นําในการประกอบพิธี ถือได้ว่าเป็นผู้มีความสําคัญ และมีบทบาทสําคัญต่อพิธีกรรม เพราะการเป็นนายมนต์ได้นั้นจะต้องมีความรู้ในเรื่องดนตรี และเรื่องลําดับขั้นตอนพิธีกรรมอย่างละเอียด และสั่งสมประสบการณ์จากการเป็นลูกคู่มายาวนาน ซึ่งนายมนต์เป็นผู้ควบคุมดูแลขั้นตอนต่าง ๆ ในพิธี สามารถออกคําสั่งการจัดการในพิธีได้ ซึ่งพิธีกรรมจัดขึ้นในโรงพิธีที่สร้างขึ้นโดยเฉพาะ จะมีการ “เข้า” โรงพิธีในวันพุธ “ออก” โรงในวันพฤหัสบดี ศุกร์ หรือวันเสาร์ก็ได้ โดยวันเหล่านี้นายมนต์จะเป็นผู้ดูวันให้ ส่วนจํานวนวันจะแล้วแต่เจ้าของงานหรือผู้บนบานว่าได้ตกลงบนบานต่อผีตายายไว้อย่างไร โดยทั่วไปแล้วมักเล่นจะ ๓ วัน ๓ คืน ตามความเชื่อที่สืบต่อกันมา

    บทกาศครูจะขับร้องทํานอง ตามบทกลอนว่า

         ความเชื่อในลิมนต์หรือโต๊ะครึม
         การเชื้อเชิญตายาย
      การเชื้อเชิญตายายลิมนตร์ (โต๊ะครึม) เป็นพิธีกรรมที่สําคัญ เพราะเป็นสื่อกลางให้ลูกหลานได้พบกับตายายของตนเองเพื่อสอบถามเรื่องราวต่าง ๆ ได้เกิดขึ้น การเชื้อเชิญตายายมาประทับทรงลูกหลาน จะคล้ายคลึงกับ การเชื้อเชิญครูหมอโนราในพิธีกรรมโนราโรงครู ซึ่งมีพื้นฐานความเชื่อการสืบทอด เชื้อสายการเป็นตายายทางสายเลือด โดยลูกหลานรุ่นต่อมาต้องสืบทอดตามเจตนารมณ์บรรพบุรุษ ผู้มีเชื้อสายคือตายายลิมนตร์ประจําตระกูล ตายายลิมนตร์ (โต๊ะครึม) ประจําตระกูลมีความสําคัญต่อวัฒนธรรมการสืบทอดการเล่น ลิมนตร์ การยกโรงพิธีขึ้นมาเล่นแต่ละครั้งเจ้าภาพต้องเชิญบรรคาร่างทรงฝ่ายบิดาและมารคา ให้มานั่งในพิธีกรรมเป็นการผูกโยงเครือญาติให้มาร่วมกันเหมือนกับเชือกเส้นเดียวกันตายายประจําร่างทรง เหมือนกับเป็นจุค ศูนย์กลางการรวมญาติ การเชื้อเชิญแต่ละครั้งร่างทรงต้องเขียนจํานวนรายชื่อตายายประจําร่างทรง แจ้งให้กับหัวหน้าคณะลิ้มนตร์ได้ทราบทุกองค์ เพราะร่างทรงแต่ละคนมีตายายมากน้อยต่างกัน บางทรงมีตายายประจําร่างทรงมากกว่าสิบองค์ โดยมีหัวหน้ารองหัวหน้าและบริวารองค์อื่น ๆ การเชื้อเชิญตายายลิมนตร์ ต้องเรียงลําดับตามฐานะตําแหน่ง โดยเฉพาะหัวหน้าตายายประจําร่างทรง ถือว่ามีความสําคัญเปรียบเหมือนตายายประจําของตระกูล ส่วนตายายองค์อื่น ๆ ได้รับคความเคารพในฐานะสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือผู้มีฐานะเป็น “ทวด” เช่น ทวดงู ทวดจระเข้ ทวดเสือ ทวดเจ้าป่าทวดเจ้าเขา เป็นต้น สิ่งศักดิ์สิทธิ์เหล่านี้มีอํานาจเหนือธรรมชาติ ค่อยช่วยเหลือร่างทรงให้พ้นภัยหรือรักษาร่างทรงและสมาชิกในครอบครัวให้มีโชคลาภ ความเจริญในชีวิต
      คําว่า “ตายายลิมนตร์” ไม่ใช่เพียงตายายประจําตระกูล คือบรรพบุรุษของตระกูลเท่านั้น รวมถึงสิ่งศักสิทธิ์อื่น ๆ ของตระกูลที่ให้ความเคารพนับถือประจําบ้านหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจําภูมิอื่น ๆ จากการสังเกตและสอบถามร่างทรง ได้ความว่าร่างทรงคนหนึ่ง ๆ แม้จะมีตายายประจําร่างทรงหลายองค์ แต่ผู้ที่เป็นหัวหน้าร่างทรง คือบรรพบุรุษประจําตระกูล ส่วนตายายคนอื่น ๆ จะเป็นสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์หรือทวดก็ได้
      รูปแบบการเชื้อเชิญตายาย
 การเชื้อเชิญตายายลิมนตร์ลงมาประทับทรงมีขั้นตอนพิธีกรรมตามธรรมเนียมปฏิบัติมาอย่างยาวนาน มีความสําคัญและมีความหมายในเชิงคติชนวิทยาและมานุษยวิทยา การยกโรงพิธีขึ้นมาเล่นแต่ละครั้ง มีความหมายต่อคณะเจ้าภาพทั้งทางด้านกตัญญูต่อบรรพบุรุษและการสืบเชื้อสาย การเชื้อเชิญเพื่อเปิดโลกวิญญาณกับโลกมนุษย์ได้พบกันอีกครั้ง ผู้อยู่ในโลกของวิญญาณ คือตายายลิมนตร์ และผู้อยู่ในโลกมนุษย์ คือลูกหลานผู้มีเชื้อสายเหล่ากอที่ผูกพันกันทางสายเลือดทั้งฝ่ายบิดาและฝ่ายมารดา ดังนั้นการยกโรงพิธีแต่ละครั้งมีการเชื้อเชิญตายาย ๒ แบบ

     การจับทรงหรือประทับทรงขึ้นอยู่กับความต้องการของตายาย แม้ลูกหลานอาศัยอยู่ต่างจังหวัดถ้าตายายต้องการประทับทรงแล้ว ต้องมีเหตุให้กลับมาร่วมพิธีกรรม และการเป็นร่างทรงไม่ใช่เรื่องง่ายที่ลูกหลานคนใดคิดจะเป็นก็ได้ การเลือกลูกหลานเป็นตัวแทนร่างทรงใหม่หรือตัวแทนร่างทรงประจําตระกูล โดยบรรคาเครื่อญาติได้มองเห็นลูกหลานผู้เหมาะสมก่อนเข้าร่วมพิธีการเชื้อหาร่างทรง ขั้นตอนต่อไปขึ้นอยู่กับตายายว่ามีความประสงค์จะลงมาประทับทรงลูกหลานคนใด พิธีกรรมลิมนตร์หรือโต๊ะครึมเป็นพิธีกรรมความเชื่อของชาวภาคใต้ โดยเฉพาะในพื้นที่ภาคใต้ตอนล่างพบมากในจังหวัดสงขลา โดยเฉพาะอําเภอนาหม่อมและอําเภอนาทวี ลิมนตร์หรือโต๊ะครึมเป็นพิธีกรรมที่แสดงถึงการเคารพต่อผีบรรพบุรุษหรือที่เรียกกันว่า “ผีตายาย” มาเข้าทรงในแต่ละสายตระกูลจากการค้นคว้าวิจัยพบการเรียกพิธีกรรมนี้มีความแตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่น เช่น ไหว้ตายาย โต๊ะครึม นายมนตร์ หรือลิมนตร์ ซึ่งในอําเภอนาหม่อมและอําเภอนาทวี มักใช้คําว่า “ไหว้ตายาย” และ “ลิมนตร์หรือเล่นลิมนตร์” ลิมนตร์หรือโต๊ะครึมนั้นจัดขึ้นสืบต่อมายาวนาน จนไม่สามารถสืบค้นได้แน่ชัดว่ามีจุดเริ่มต้นเมื่อไร ไม่มีเอกสารหรือพบหลักฐาน ที่แน่นอนมีเพียงการบอกเล่าสืบต่อกันมาในรูปแบบของตํานานบทร้องในการประกอบพิธีกรรมนี้

         ความเชื่อในพิธีกรรมลิมนตร์ (โต๊ะครึม)
      ความเชื่อในพิธีกรรมลิมนตร์ (โต๊ะครึม) เป็นความเชื่อที่ผู้คนมีร่วมกันในชุมชนและเป็นสิ่งที่คนในเครือญาติได้รับการถ่ายทอดและเรียนรู้จากคนรุ่นก่อน ๆ นับเป็นวิถีปฏิบัติที่สืบต่อกันมา ซึ่งประกอบด้วย

          องค์ประกอบพิธีกรรมลิมนตร์ (โต๊ะครึม)
          ในการจัดพิธีกรรมลิมนตร์ (โต๊ะครึม) เจ้าภาพหรือผู้บนบานจะต้องมีการวางแผนและตระเตรียมงานตั้งแต่เนิ่น ๆ เพราะในการจัดพิธีแต่ละครั้งจะมีองค์ประกอบสําคัญที่จะต้องจัดสรร เพื่อเตรียมพร้อมสําหรับการประกอบพิธี ซึ่งมีประกอบด้วย

          ​​​องค์ประกอบเหล่านี้จะอยู่ในโรงพิธี ซึ่งถือเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ที่ผู้เกี่ยวข้องหรือญาติพี่น้องเท่านั้นถึงจะเข้าร่วมพิธีกรรมได้ ผู้ชมหรือคนภายนอกจะอยู่นอกโรงพิธี ภายในโรงพิธีก็มีการแบ่งแยกสัดส่วนที่ชัดเจน ตําแหน่งสิ่งของต่างๆ ล้วนแบ่งพื้นที่ให้กับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และสิ่งสาธารณะ เช่น พื้นโรงพิธีที่ยกขึ้นนี้จะมีระดับที่ต่างกัน โดยทางฝั่งของนายมนต์จะต้องยกพื้นสูงที่สุด ไล่ต่างระดับลงมาเล็กน้อย คือพื้นที่ฝั่งนางทรง และพื้นต่างระดับลงมาจากนางทรง คือพื้นที่ลูกหลานเข้ามาหมอบกราบ การตั้งบันไตจะต้องตั้งฝั่งทิศเหนือเท่านั้น เพราะการเข้าโรงพิธีจะใช้ทิศเหนือในการเดินเข้าเสมอ และจะต้องให้พื้นที่ของนายมนต์อยู่ทิศตะวันออก จะมีหัวหมอนหรือเสื่อที่ห่อด้วยหมอนแสดงถึงที่นั่งของนายมนต์คนอื่น ๆ ไม่สามารถเข้ามายุ่งเกี่ยวหรือนั่งที่ตรงนี้ได้ถือเป็นที่ศักดิ์สิทธิ์ ตั้งอยู่ใกล้กับทิ้งเครื่องสังเวยหรือพานสําหรับครูหมอนายมนต์ ส่วนพื้นที่ด้านหลังถัดมาก็เป็นที่นั่งของลูกคู่ที่เหลือในคณะ มีจํานวนรวม ๓-๕ คน แล้วแต่คณะ ส่วนห้องฝั่งทิศตะวันตกของนางทรง มีไม้กั้นระหว่างฝั่งนายมนต์และนางทรงอยู่ด้วย มีหัวหมอนหรือเสื่อที่พันหมอนไว้วางหัน เข้าหานายมนต์ และมีพี่เลี้ยงนางทรงนั่งอยู่ข้าง ๆ เพื่อ ช่วยเหลือนางทรงตลอดการทําพิธีกรรม ซึ่งที่นั่งของนางทรงและพี่เลี้ยงจะไม่สามารถให้ผู้อื่นขึ้นมาเกี่ยวข้องได้เช่นกัน เพราะเป็นที่ศักดิ์สิทธิ์สําหรับผีตายายและนางทรง เว้นแต่พี่เลี้ยงนางทรงและทางฝั่งของนางทรงในพื้นที่ต่ำลงมาจะเป็นที่นั่งสําหรับลูกหลาน ส่วนภายนอกโรงพิธีจะเป็นพื้นที่สาธารณะซึ่งเป็นตั้งแผนผังโรงพิธีกรรม ส่วนของผู้ชมหรือญาติพี่น้องคนอื่น ๆ ที่รอชมพิธีกรรมลิมนตร์

        ขั้นตอนการเล่นลิมนตร์ (โต๊ะครึม)
        การเล่นการลิมนตร์ (โต๊ะครึม) ในจังหวัดชายแดนภาคใต้ มีอยู่เฉพาะในกลุ่มของชาวไทยที่นับถือพระพุทธศาสนา การศึกษาวิจัยคณะการลิมนตร์ (โต๊ะครึม) ของคณะนิพนธ์ พุฒยอด มีรูปแบบการเล่น ๒ คืน ๓ วัน โดยมีขั้นตอนและพิธีกรรม ดังนี้

นันทิยา ชูดํา. (2559). ความเชื่อและพิธีกรรมลิมนต์ในจังหวัดสงขลา. Journal of Community Developenent Research
        (Humanities and Social Sciences)  2016; 9 (2), 171-180.