ภาพจาก : https://link.psu.th/4H7tjZ

          เมืองหนองจิกในสมัยตุวันกะจิเป็นเจ้าเมือง ได้ตั้งเมืองอยู่ที่ตำบลคลองใหม่ อำเภอยะรัง จังหวัดปัตตานี ต่อมาพระยาวิเชียรภักดีสงคราม (เกลี้ยง)  เป็นพระยาเมืองหนองจิก จึงได้ย้ายเมืองหนองจิกมาตั้งที่ตำบลตุยง อำเภอหนองจิก ในปัจจุบัน แต่ก็ไม่ได้มีการสร้างแต่อย่างใด แม้แต่ในสมัยพระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์ (มิ่ง โรจนะหัสดินทร์) ขุนพิทักษ์เขตต์บิน (กิ่ง ณ สงขลา) หรือสมัยพระยามุจลินทร์สราภิธานนคโรปการสุนทรกิจมหิศรราชภักดี (ทัด ณสงขลา) พระยาเมืองหนองจิก ก็ไม่ได้มีการสร้างวังขึ้นมา จนกระทั่งมาถึงสมัยพระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์วาปีเขตต์มุจลินทร์นฤบดินทร์สวามิภักดิ์ (พ่วง ณ สงขลา) พระยาหนองจิกคนสุดท้ายจึงได้มีการสร้างวังหนองจิกขึ้นมา
          พระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์วาปีเขตต์มุจลินทร์นฤบดินทร์สวามิภักดิ์ (พ่วง ณ สงขลา) เกิดเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๐๘ เป็นบุตรพระยาวิเชียรคีรีฯ (ชุม ณ สงขลา) ผู้ว่าราชการเมืองสงขลา มีมารดาชื่อกิมอิด ณ สงขลา เดิมท่านฝึกราชการอยู่บ้านสมเด็จเจ้าพระยาในตำแหน่งมหาดเล็กรายงาน ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๓๑ ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นหลวงอุดมภักดี ตำหน่งผู้ช่วยราชการเมืองสงขลาอยู่ระยะหนึ่ง จนถึงปี พ.ศ. ๒๔๓๗ ตำแหน่งพระยาเมืองหนองจิก ว่างลงหลวงอุดมภักดีจึงได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นพระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์วาปีเขตต์มุจลินทร์นฤบดินทร์สวามิภักดิ์ ปกครองเมืองหนองจิก กล่าวกันว่าเมื่อแรกที่พระยาเพชราภิบาสนฤเบศร์ฯ มาเป็นพระยาเมืองหนองจิกนั้นตาขุนโหร ซึ่งเป็นโหรประจำเมืองสงชลาได้ตามมาส่งด้วย และได้ใช้ไม้ปักไว้ที่บริเวณแห่งหนึ่ง (ที่ตั้งของวังหนองจิกปัจจุบัน) พร้อมทั้งแนะนำให้สร้างวังสำหรับเป็นที่อยู่ของพระยาเมืองหนองจิก ในช่วงที่ดำรงตำแหน่งเจ้าเมืองหนองจิกนั้นพระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์ฯ ได้รับราชการด้วยความซื่อสัตย์ตลอดมา อีกทั้งยังมีบทบาทในการลดความชัดแย้งระหว่างรัฐบาลกับเจ้าเมืองปัตตานี (ตนกูอับดุล กอร์เดฆ์ ในการปฏิรูปการปกครองบริเวณ ๗ หัวเมือง โดยได้รับการแต่งตั้งให้เป็นกรรมการออกไปชี้แจง ปรับความเข้าใจกับเจ้าเมืองใน ๖ หัวเมือง ให้ยินยอมลงนามปฏิบัติตามเงื่อนไขของรัฐบาล เมื่อรัฐบาลจัดตั้งมณฑลปัตตานีซึ่งประกอบด้วยเมืองปัตตานี สายบุรี ยะลาและนราธิวาส เมืองหนองจิกจึงถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของเมืองปัตตานี โดยท่านได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งกรมการเมืองปัตตานี ด้วยเหตุนี้วังหนองจิกจึงลดความสำคัญลงเป็นเพียงที่อยู่อาศัยของท่าน จนกระทั่งถึงแก่กรรมด้วยโรครรา ในปี พ.ศ. ๒๔๕๔  เชื้อสายของพระยาเพชราภิบารนศร์ฯ ในรุ่นต่อมามีมามีมากมายที่แยกย้ายไปประกอบอาชีพและมีครอบครัวอยู่ตามสถานที่ต่าง ๆ ส่วนหนึ่งได้ดำเนินตามรอยบรรพบุรุษด้วยการรับใช้ชาติบ้านเมืองด้วยความชื่อสัตย์สุจริต จนมีชื่อเสียงโด่งดังดังเป็นที่ยกย่องซองชาวไทย เช่น หลวงจรูญบุรกิจ (จรูญ ณ สงขลา) อดีตผู้ว่าราชการจังหวัดปัตตานี เป็นต้น

      การใช้พื้นที่ภายในวังพระยาหนองจิก
        การเดินทางไปวังหนองจิก ไปตามถนนสายปัตตานี-หาดใหญ่ เมื่อถึงวัดมุจลินทวาปีวิหาร ตรงไปจนกระทั่งถึงที่ว่าการอำเภอหนองจิก เลี้ยวขวาเข้าถนนหน้าวังไป ประมาณ ๑๐๐ เมตร จะมองเห็นกำแพงวังอยู่ติดถนนด้านช้าย และมีทางเดินเข้าไปในตัววัง โดยผ่านประตูกำแพงวังซึ่งเก่าและทรุดโทรมมาก ภายในตัววังร่มรื่นไปด้วยพันธุ์ไม้หลายชนิด พื้นที่ของวังในอดีตมีประมาณ ๔๕ ไร่ ตั้งแต่สวนมะพร้าวตลอดไปจนถึงบริเวณถนนโคกจันทร์ แต่ในปัจจุบันเหลือพื้นที่เฉพาะบริเวณตัววัง คือจากกำแพงวังเข้ามาถึงตัวอาคาร ภายในกำแพงวังประมาณ ๑ ไร่ครึ่ง โดยแบ่งให้เครือญาติและบางส่วนได้ชายไปเนื่องจากไม่มีผู้ดูแล ลูกหลานส่วนใหญ่มีครอบครัวและย้ายเข้าไปตั้งถิ่นฐานในกรุงเทพมหานคร ภายในบริเวณวังหนองจิก มีอาคาร ๓ หลัง ประกอบด้วย

           บริเวณติดกับเรือนพักและเรือนครัวมีบ่อน้ำ ๒ บ่ออยู่ติดกัน บ่อทางทิศใต้เป็นบ่อรูปสี่เหลี่ยมก่ออิฐฉาบปูนสูงกว่าพื้นประมาณ ๖๐ เซนติเมตร ถัดไปทางทิศเหนือจากบ่อสี่เหลี่ยมประมาณ ๒ ก้าว เป็นบ่อรูปวงรีสูงจากพื้นที่เทปูนประมาณ ๖๐ เซ็นติเมตร บริเวณทางเข้าห้องอาบน้ำมีลักษณะเป็นกำแพง ๒ ด้านตรงกลางเป็นทางเดินสำหรับเข้ามาอาบน้ำ ไม่ปรากฏว่ามีประตู สันนิษฐานว่าประตูอาจทรุดโทรมและได้ทำการรื้อถอนออกไปแล้ว

ภาพจาก : https://link.psu.th/4H7tjZ

      รูปทรงและวัสดุที่ใช้ในวังหนองจิก
            วังหนองจิกสร้างโดยช่างชื่อนายอินทร์ ศิริสวัสดิ์ ตัววังถูกล้อมรอบด้วยกำแพงทึบ ก่ออิฐถือปูน ใช้สถาบัตยกรรมจีนและไทยผสมผสานกัน ทั้งนี้เพราะพระยาเพชราภิบาลนถุเบศร์ฯ มีเชื้อสายชาวจีน ตำหนักรับรองแขกเมืองมีรูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้า นอกจากนี้ยังมีทางเดินเชื่อมต่อกันไปยังเรือนพักอาศัยของเครือญาติ ซึ่งอยู่ทางทิศใต้และเรือนครัวอยู่ทางทิศตะวันตก ต่อมาได้มีการซ่อมแชมตัวอาคารที่พักอาศัยในส่วนที่ชำรุดทำให้โครงสร้างและองค์ประกอบของตัวอาคาร จึงผสมผสานระหว่างวัสดุเก่ากับวัสดุใหม่ ซึ่งมีรายละเอียด ดังต่อไปนี้

            ต่อมาได้มีการรื้อถอนเรือนรับรองไปตั้งแต่ในสมัยหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒  คงเหลือแต่เนินดิน ลูกหลานในรุ่นหลังได้สร้างศาลพระภูมิขึ้นแทน ส่วนเรือนครัวก็ปรักหักพัง คงเหลือเพียงบันไดไม่กี่ขั้น ด้วยเหตุนี้การทำครัวจึงย้ายมาทำภายในเรือนพัก เพื่อความสะดวกแก่ผู้อยู่อาศัยในปัจจุบัน
 

     สิ่งของเครื่องใช้ในวังหนองจิก
          สิ่งของเครื่องใช้ในวังหนองจิก การที่วังหนองจิกเป็นที่อยู่ที่ว่าการราชการของเจ้าเมืองในอดีต มีบุตรภรรยาและญาติอาศัยอยู่ในวังมาก ดังนั้นสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ จึงมีจำนวนมากพอสมควร อย่างไรก็ตามสิ่งของและเครื่องใช้เหล่านี้ได้กระจัดกระจายอยู่ตามบ้านเครือญาติของพระยาหนองจิกส่วนหนึ่ง ส่วนที่เหลือยังอยู่ในความครอบครองของลูกหลานที่อาศัยอยู่ภายในวัง ซึ่งมีอยู่จำนวนเล็กน้อยเท่านั้น ประกอบด้วย 

            หลังจากพระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์ฯ ถึงแก่อนิจกรรมแล้ว วังหนองจิกก็ขาดผู้ดูแลด้วยเหตุเครือญาติต่างก็แยกย้ายไปอยู่ที่อื่น สภาพของวังค่อนข้างทรุดโทรมมาก จะเห็นได้ว่าวังหนองจิกสร้างขึ้นเพื่อเป็นที่อยู่อาศัยของเจ้าพระยาเพชราภิบาลนฤเบศร์ฯ ในขณะเดียวกันใช้เป็นสถานที่ว่าราชการและรับแขกเมือง ด้วยเหตุนี้วังหนองจิก จึงมีความสำคัญในฐานะศูนย์อำนาจของท้องถิ่น สถาปัตยกรรม และสิ่งของเครื่องใช้ กายในวังล้วนสะท้อนให้เห็นถึงอิทธิพลของศิลปะไทยและจีน ที่ถูกนำมาผสมกลมกลืนกัน วังดังกล่าวจึงเปรียบเสมือนสัญลักษณ์ของความรุ่งโรจน์แห่งเมืองหนองจิก ที่มีคุณค่าต่อการศึกษาประวัติศาสตร์ของท้องถิ่นนี้ ซึ่งทิ้งร่องรอยให้ปรากฎแก่สายตาของคนทั่วไปอีกทั้งยังรอคอยให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องช่วยกันอนุรักษ์ให้คงอยู่เป็นอนุสรณ์ และเป็นความภาคภูมิใจของชาวหนองจิกสืบไป

จุรีรัตน์ บัวแก้ว. (2540). วัง 7 หัวเมือง (ปัตตานี). มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี.