ภาพจาก : https://link.psu.th/fCdaEG

         วังจะบังติกอเป็นวังโบราณของเจ้าเมืองปัตตานี ตั้งอยู่ริมเม่น้ำปัตตานี กำเนิดของวังนี้สืบเนื่องมาจากในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๓) ได้เกิดความขัดแย้งภายในเมืองกลันตัน ถึงชั้นสู้รบกันระหว่างพระยากลันตันตุวันสนิ (ปากแดง) กับตนกูปะสา ในปี พ.ศ. ๒๓๘๒ ด้วยเรื่องที่ตนกูปะสาน้อยใจพระยากลันตันที่ไม่กราบทูลขอเมืองอื่น ๆ ให้ตนได้ครอบครอง ตลอดจนเรื่องทรัพย์สมบัติบ่าวไพร่ของตนกูปะสา เหตุการณ์ได้ลุกลามมากขึ้น เมื่อตนกูปะสาได้ชักชวนพระยาบาโงยช่วยกันรวบรวมผู้คนตั้งค่ายสู้รบกับพระยากลันตัน ด้วยเหตุนี้กองทัพจากเมืองหลวงกรุงเทพฯ ซึ่งมีพระยาศรีพิพัฒน์ยกลงไปตั้งมั่น ณ เมืองสงขลา ได้มอบหมายให้พระยาไชยานอกราชการ ยกกองทัพเรือไปเมืองกลันตันบังคับให้พระยากลันตันตุวันสนิ (ปากแดง) กับตนกูปะสารื้อค่ายเลิกรบกัน พร้อมทั้งนำตัวพระยากลันตันตุวันสนิ (ปากแดง) กับตนกูปะสา มาหาพระยาศรีพิพัฒน์ ณ เมืองสงขลา เพื่อไกล่เกลี่ยและสามารถประนีประนอมกันได้ จึงให้กลับไปเมืองกลันตัน ในปีต่อมาได้เกิดการทะเลาะวิวาทกันด้วยเรื่องพระยาจางวางกับตนกูศรีอินทิรา (รายามดา) ขัดคำสั่งพระยากลันตันถึงขั้นชุดสนามเพลาะจะรบกันอีก เมื่อความทราบถึงกรุงเทพฯ ทรงโปรดฯ ให้พระยานครฯ (น้อย) แต่งหนังสือลงไปว่ากล่าวข่มขู่ก็สงบกันไปได้อีกครั้งหนึ่ง เมื่อถึงปี พ.ศ. ๒๓๘๔ ตนกูปะสาเดินทางมายังกรุงเทพฯ ได้ร้องเรียนเรื่องพระยาจางวางและตนกูศรีอินทิรา (รายามุดา) นำเรือกสวนทรัพย์สมบัติของตนไปทำประโยชน์ ในขณะเดียวกันพระยากลันตันได้มีใบบอกมายังกรุงเทพฯ กล่าวโทษตนกูปะสาว่าใช้คนไปชักชวนพระยาบาโงย และพรรคพวกที่เมืองตรังกานู เมืองลิงา ให้มาทำร้ายพระยากลันตัน  การทะเลาะบาดหมางระหว่างพระยากลันตัน กับพระราชวงศ์หลายครั้งทำให้พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริว่าถ้าปล่อยให้เหตุการณ์เป็นเช่นนี้ความวุ่นวายต้องเกิดขึ้นไม่สิ้นสุด ประกอบกับตำแหน่งเจ้าเมืองปัตตานีว่างลงจึงมีรับสั่งให้ย้ายพระยาหนองจิกลงเป็นพระยาปัตตานี แล้วโปรดฯ ให้ถามตนกูปะสาว่าจะให้ขึ้นมาเป็นผู้ว่าราชการเมืองหนองจิกจะเต็มใจหรือไม่ ตนกูปะสารับจะมาแต่จะขอลงไปรับครอบครัวบ่าวไพร่ที่เมืองกลันตันเพื่อนำมาเมืองหนองจิกด้วย จึงโปรดฯ ให้พระยาท้ายน้ำลงไปช่วยตนกูปะสารวบรวมผู้คนที่จะนำมาเมืองหนองจิก ตนกูปะสาได้ชักชวนพระยาบาโงย ตนกูหลงอาหมัด ให้มาอยู่หนองจิกแต่ได้รับการปฏิเสธ ด้วยเหตุนี้ตนกูปะสาจึงลังเลและได้ทำหนังสือมายื่นต่อพระยาท้ายน้ำว่าถ้าได้เป็นพระยากลันตันจะให้สินบน ๑๐,๐๐๐ เหรียญ พระยาท้ายน้ำจึงมีใบบอกมายังกรุงเทพฯ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงขัดเคืองพระทัยว่าเมืองกลันตันมีแต่การแก่งแย่งกันไม่รู้จักจบสิ้น จึงโปรดฯให้พระยานครศรีธรรมราช (น้อย) เกณฑ์กองทัพเมืองนครศรีธรรมราช ๒๐,๐๐๐ คน ให้พระเสน่หานตรีคุมกองทัพลงไปสมทบกับกองทัพเมืองสงขลาอีก ๒.๐๐๐ คน พระสุนทรนุรักษ์ (สังข์) เป็นหัวหน้ามาสมทบกันยกลงไปเมืองกลันตัน ซึ่งเป็นสาเหตุให้ตนกูปะสา พระยาบาโงย และตนกูหลงอาหมัดยอมอพยพไปอยู่เมืองหนองจิก ตนกูปะสาเป็นเจ้าเมืองหนองจิกได้ประมาณ ๓ ปี พระยาบาโงยและตนกูหลงอาหมัด ได้ถึงแก่กรรมที่เมืองหนองจิกทั้ง ๒ คน เมื่อถึงปี พ.ศ. ๒๓๘๘ ตำแหน่งเจ้าเมืองปัตตานีว่างลง พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงแต่งตั้งตนกูปะสาเป็นเจ้าเมืองปัตตานีคนแรกแห่งราชวงศ์กล้นต้น นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาความบาดหมางระหว่างพระยากลันตันตุวันสนิ (ปากแดง) กับตนกูปะสาจึงยุติลง ตนกูปะสาเมื่อเดินทางมาถึงเมืองปัตตานีได้สร้างวังขึ้นเป็นครั้งแรกบริเวณชายทะเล ปัจจุบันคือหมู่บ้านตันหยงเรียกหมู่บ้านบริเวณนั้นว่าหมู่บ้านเต็งกูบือซาร์ชูเบอร์รัด ต่อมาตนกูปะสาเห็นว่าสถานที่นี่ไม่เหมาะสมในด้านภูมิศาสตร์จึงย้ายไปสร้างวังใหม่ที่ตำบลจะบังติกอ อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี ซึ่งเป็นที่เนินน้ำท่วมไม่ถึง และมีแม่น้ำไหลผ่าน ๓ ด้านไปออกปากอ่าวปัตตานี อันเป็นทำเลที่ตั้งที่เหมาะแก่การติดต่อค้าขายทางทะเลเป็นอย่างยิ่ง นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาเมืองปัตตานีจึงปกครองโดยราชวงศ์กลันตันซึ่งขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯ วังจะบังติกอจึงเป็นที่ประทับของเจ้าเมืองปัตตานีเชื้อสายกลันตันหลายสมัย ตนกูปะสามีบุตรธิดาทั้งหมด ๖ คน ประกอบด้วย

         ตนกูปะสาได้ปกครองเมืองปัตตานีและถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. ๒๓๙๙  โดยนำศพไปฝังไว้ ณ สุสานตันหยงดาโต๊ะ ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๔) ทรงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งตั้งตนกูปูเตะซึ่งเป็นบุตรชายคนโตของตนกูปะสาเป็นเจ้าเมืองปัตตานี ได้รับบรรดาศักดิ์เป็นพระยาวิชิตภักดีศรีสุรวังษารัตนาณาเขตรประเทศราช ในช่วงที่ตนกูปูเตะปกครองเมืองปัตตานี ได้มีผู้คนเข้ามาอาศัยอยู่ในเมืองปัตตานีมากขึ้น โดยเฉพาะพ่อค้าชาวจีนซึ่งเข้ามาตั้งบ้านเรือนประกอบอาชีพค้าขาย สำหรับตนกูปูเตะนั้นได้ปกครองเมืองปัตตานีด้วยความสงบเรียบร้อยเป็นเวลา ๒๕ ปี จนถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. ๒๔๒๔ โดยมีภรรยา ๒ คน คือตนฎรายา บุตรีสุลต่านเมืองกลันตัน และตนกูโวะ บุตรีตนภูคือเงาะ ที่ปรึกษาพระยาพิทักษ์เมืองปัตตานี ในบั้นปลายชีวิตของตนกูปูเตะ ได้เดินทางไปรักษาตัวและสิ้นชีวิตที่เมืองกลันตัน โดยมีบุตรธิดาทั้งหมด ๗ คนประกอบด้วย

             หลังจากนั้น บุตรชายคนโตของตนกูปูเตะ ชื่อตนกูบือชาร์ (ตนกูตีมุง) ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นพระยาวิชิตภักดีฯ เจ้าเมืองปัตตานีคนต่อมา สำหรับตนกูบือชาร์ (ตนกูตีมุง) นี้เติบโตและแต่งงานที่เมืองกลันตัน ประกอบกับภรรยามีเชื้อสายในราชวงศ์กลันตัน และไม่ได้ย้ายมาอาศัยอยู่ในเมืองบัตตานี ตนกูตีมุงจึงเดินทางไปเมืองกลันตันเสมอ ๆ เมืองปัตตานีกับเมืองกลันตันมีความสัมพันธ์อันดีต่อกันสืบเนื่องมาจากทั้ง ๒ ฝ่ายมีเชื้อสายเดียวกัน และกระชับแน่นมากยิ่งขึ้นเมื่อมีการแต่งงานในหมู่เครือญาติทั้ง ๒ ฝ่ายตลอดมา ทำให้เมืองปัตตานีได้รับการถ่ายทอดทางวัฒนธรรมมาจากเมืองกลันตันมากมาย เช่น ประเพณีการละเล่น และการแต่งกายเป็นต้น ผู้สืบสกุลในรุ่นหลัง ๆ ได้ปฏิบัติสืบเนื่องต่อ ๆ กันมา ตนภูตีมุงถึงแก่กรรมในปี พ.ศ. ๒๔๓๓ พระบาพสมเด็จพระจุลจอมเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) ทรงแต่งตั้งตนกูสุไลมานชารีฟุดดิน บุตรตนกูปะสา คนที่ ๔ เป็นเจ้าเมืองปัตตานี ในบรรดาศักดิ์พระยาวิชิตภักดีฯ ในสมัยการปกครองของตนกูสุไลมานชารีฟุดดินนี้ได้พยายามพัฒนาเมืองปัตตานีให้มีความเจริญก้าวหน้า เช่น มีการขุดและขยายคลองให้กว้างขึ้น สร้างมัสยิดขึ้นใหม่ใกล้วังคือมัสยิดจะบังติกอ ในขณะที่ตนกูสุไลมานชารีฟุดดินปกครองเมืองปัตตานีอยู่ประมาณ ๑๐ ปี แต่ไม่ได้พำนักในวังจะบังติกอ โดยได้สร้างวังใหม่ขึ้นทางด้านทิศตะวันออกของวังจะบังติกอ หลังจากการถึงแก่กรรมของตนกูสุไลมานชารีฟุดดิน ตนกูอับดุลกอร์เดร์กามารุดดิน ได้รับการแต่งตั้งเป็นเจ้าเมืองปัตตานีคนต่อมาในตำแหน่งพระยาวิชิตภักดีฯ แทนบิดา และเป็นเชื้อสายราชวงศ์กลันตันองค์สุดท้ายที่ปกครองเมืองปัตตานี ในขณะปกครองเมืองปัตตานีตนกูอับดุลกอร์เคร์ ได้พำนักที่วังใหม่ซึ่งใกล้กับวังจะบังติกอ แต่เป็นที่น่าเสียดายที่วังดังกล่าวสร้างด้วยไม้ทั้งหลัง จึงไม่อาจทนทานต่อกาลเวลา ปัจจุบันบริเวณวังใหม่ดังกล่าวกลายเป็นที่รกร้างไม่มีร่องรอยของสิ่งก่อสร้างหลงเหลืออีกต่อไป เมื่ออังกฤษให้ความสนใจกับเจ็ดหัวเมืองในกาคได้ค่อนข้างมาก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง หวั่นเกรงว่าอังกฤษจะเข้ามายุ่งเกี่ยวกับการเมืองในหัวเมืองมลายู จึงทรงจัดการปฏิรูปการปกครองทั่วราชอาณาจักร โดยจัดตั้งมณฑลเทศาภิบาลขึ้นในดินแดนนี้เรียกว่ามณฑลบัตตานี ในปี พ.ศ. ๒๔๓๙ อย่างไรก็ตามรัฐบาลต้องประสบกับปัญหาและอุปรรคมากมายในการปฏิรูปการปกครองในหัวเมืองมลายู นับตั้งแต่การยกเลิกตำแหน่งเจ้าเมือง เนื่องจากตนกูอับดุลกอร์เดร์เจ้าเมืองปัตตานี และประชาชนชาวปัตตานีไม่ยอมรับการปฏิรูปการปกครองในครั้งนี้ ดังจะเห็นได้จากตนกูอับดุลกอร์เดร์ได้ทำหนังสือร้องทุกข์ไปถึงเซอร์แฟรังค์ สวิทเทนแฮม (Sir Frank Swettenham) ข้าหลวงใหญ่ของอังกฤษที่สิงคโปร์ว่าการกระทำของไทยเป็นการรบกวนความสงบของราษฎรของข้าพเจ้าในปัตตานี และนำไปสู่ความพินาศของบ้านเมืองของข้าพเจ้า ต่อมาในเดือนตุลาคมปี พ.ศ. ๒๔๔๔ กระทรวงมหาดไทย ได้ส่งพระยาศรีสิงหเทพลงมาจัดการปกครองในภาคใต้ ตามพระราชบัญญัติลักษณะการปกครองหัวเมือง ร.ศ. ๑๑๖ (พ.ศ. ๒๔๔๐) และแต่งตั้งปลัดเมืองยกกระบัตรเมืองผู้ช่วยราชการเมือง พร้อมทั้งจัดส่งพนักงานสรรพากรไปเก็บภาษีอากร ส่วนข้าหลวงใหญ่ประจำมณฑล ได้แก่พระยาศักดิ์เสนี (หนา บุนนาค) ด้วยเหตุนี้ตนกูอับกุลกอร์เดร์จึงปฏิเสธการลงนามในหนังสือสัญญา ซึ่งปรากฏอยู่ในพระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึงสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ความว่า... เมื่ออ่านสารตราถอดพระยาวิชิตภักดี ถึงคำว่าไปแล้ว มีกำนันผู้ใหญ่บ้านหน้าสลดมาก พระยาศรีสหเทพ เห็นว่าอัปดุลกาเดวิชิตรภักดียังจะมีพรรคพวกอยู่บางนั้น ได้ทราบแล้วตามที่พระยาศรีว่านั้นถูกแล้วต้องเตือนพระยาสุขุมให้รู้สึกไว้... ต่อมารัฐบาลไทยได้จับกุมตนกูอับดุลกอร์เดร์ แล้วนำไปคุมขังที่พิษณุโลกเป็นเวลาเกือบ ๒ ปี จึงได้รับการปล่อยตัวกลับมาปัตตานี
        ในปี พ.ศ. ๒๔๕๘ รัฐบาลได้เปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นระบบมณฑลเทศาภิบาลหรือระบบแบ่งเขตการปกครองส่วนภูมิภาค ซึ่งมีมณฑลอยู่ ๑๙ แห่งครอบคลุมพื้นที่ ๗๒ เมือง (เปลี่ยนเป็นจังหวัดในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว) ในส่วนของมณฑลปัตตานี ประกอบด้วยเมือง ๔ เมืองคือ

            เจ้าเมืองทั้ง ๔ เมือง ขึ้นตรงต่อข้าหลวงเทศาภิบาล ซึ่งข้าหลวงเทศาภิบาลนั้นรับนโยบายมาจากส่วนกลางคือกรุงเทพฯ จนกระทั่งวันที่ ๑๙ พฤษภาคม ๒๔๕๙ รัฐบาลได้ยกเลิกการใช้คำว่า "เมือง" โดยเปลี่ยนมาเป็น "จังหวัด" คือจังหวัดปัตตานี จังหวัดยะลา จังหวัดสายบุรี และจังหวัดนราธิวาส ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๗๖ ได้มีการปรับปรุงการปกครองส่วนภูมิภาคใหม่ โดยยกเลิกมณฑลปัตตานีและยุบจังหวัดสายบุรีลงเป็นอำเภอสายบุรีของจังหวัดปัตตานี โดยให้ทุกจังหวัดขึ้นตรงต่อกระทรวงมหาดไทย 
       
        รูปแบบและสถาปัตยกรรมของวังจะบังติกอ          
          วังจะบังติกอ ตั้งอยู่ที่ตำบลจะบังติกอ อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี สร้างโดยสถาปนิกชาวจีน ตัวของวังล้อมด้วยกำแพงทึบก่ออิฐถือปูน รูปทรงของวังเป็นบ้านชั้นเดียวขนาดใหญ่ หลังคาทรงปั้นหยาหรือแบบลีมะ ตัวอาคารเป็นรูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้ายกพื้นสูง ๑ เมตร สร้างด้วยไม้ ภายในอาคารมีห้องโถงขนาดใหญ่ใช้เป็นที่ทำงานของเจ้าเมือง ส่วนด้านหลังของห้องโถงจะเป็นที่อยู่อาศัยของภรรยาและบริวาร วังจะบังติกอได้ใช้เป็นศูนย์กลางการปกครองในท้องถิ่น และเป็นที่อยู่อาศัยของเจ้าเมืองปัตตานีหลายสมัย จนกระทั่งถึงสมัยตนกูอับดุลกอร์เดร์ เจ้าเมืองคนสุดท้าย ได้มีการยุบเมืองรวมเป็นมณฑลปัตตานี ทำให้วังซึ่งเป็นศูนย์กลางการปกครองก็เปลี่ยนสภาพไปกลายเป็นเพียงที่อยู่อาศัยของบุตรหลานสืบต่อมาถึงปัจจุบัน ภายในวังจะบังติกอมีการจัดแบ่งพื้นที่เพื่อการใช้สอยออกเป็น ๒ ส่วน คือ
          ๑. ส่วนหน้าของวัง เริ่มจากกำแพงวังชั้นใน ซึ่งก่ออิฐถือปูน สูงประมาณ ๑ เมตร ส่วนใหญ่ปรักหักพังไป ยังคงทิ้งร่องรอยให้เห็นกำแพงวังเพียงบางส่วน ก่อนถึงตัวอาคารจะเป็นลานโล่งปูด้วยอิฐรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดกว้างและยาวด้านละ 32 เซนติเมตร พื้นซึ่งปูด้วยอิฐนี้กว้างประมาณ 3 เมตร ยาวไปจดผนังของตัวอาคาร จากลักษณะรูปทรงและส่วนผสมของอิฐทำให้ทราบว่าเป็นอิฐตั้งเดิม หน้าลานโล่งมีบันไดไม้ขึ้นไปนตัวอาคารทั้ง ๒ ด้าน ตัวอาคารมีขนาดใหญ่ ตั้งเด่นอยู่กลางพื้นที่ทั้งหมด ภายในอาคารมีการจัดแบ่งพื้นที่เพื่อประโยชน์ในการใช้สอย มีห้องโถงขนาดใหญ่หรือซานซึ่ง ครอบคลุมเนื้อที่ ๒ ใน ๒ ของตัวอาคาร โดยส่วนที่เป็นพื้นของชานมีความสูงจากพื้นดินประมาณ ๑ เมตร นอกจากนี้บริเวณชานยังมีความต่างระดับกันถึง ๒ ระดับ พื้นที่ดังกล่าวใช้เป็นสถานที่ออกว่าราชการของเจ้าเมืองในสมัยนั้น ตัวชานชั้นบนสุดเป็นที่อยู่ของเจ้าเมือง ชั้นรองลงมาจัดให้ขุนนางข้าราชการเข้าพบ ชั้นล่างสุดสำหรับประชาชนรอเข้าพบ ด้านข้างของตัวชานทั้ง ๒ ด้าน ยกพื้นต่ำกว่าชาน และกั้นห้องด้วยไม้ประมาณครึ่งหนึ่งของพื้นที่ จัดทำเป็นห้องสำหรับประดิษฐ์ต้นไม้เงินและต้นไม้ทอง ส่วนพื้นพื้นที่ที่เหลือเป็นชานกว้างสามารถเดินออกไปพบลานโล่งด้านหลังของตัวอาคาร ด้านหลังของตัวซานซึ่งใช้เป็นห้องทำงาม กั้นด้วยผนังแนวยาวไปจดห้องด้านข้างทั้ง ๒ ห้อง ตรงกลางฝาผนังมีประตูไม้ตกแต่งซุ้มประตู สันนิษฐานได้ว่าประตูกลางนี้เป็นประตูที่เจ้าเมืองออกว่าราชการ ด้านหลังของฝาผนังเป็นห้องโล่ง แต่ในปัจจุบันเจ้าของวังได้กั้นห้องเป็นที่อยู่อาศัย ถัดจากตัวอาคารเป็นลานโล่งปูด้วยอิฐขนาดเดียวกับด้านหน้ามีความกว้างประมาณ ๔ เมตร ยาวจดกำแพงวังชั้นในอีกทั้งยังมีบ่อน้ำในบริเวณลานโล่งทางทิศเหนือ รูปร่างเหมือนกับบ่อน้ำด้านหน้าวัง
         ๒. ส่วนหลังของวัง จากลานโล่งที่ปูด้วยอิฐหลังตัวอาคารเป็นกำแพงก่ออิฐถือปูนกั้นแยกส่วนหน้าของวังกับส่วนหลังของวัง เป็นแนวยาวไปจดกำแพงชั้นนอกแต่สามารถติดต่อกันโดยใช้ประตูกลางเป็นหลัก ส่วนหลังของวังมีเนื้อที่ประมาณครึ่งหนึ่งของพื้นที่ทั้งหมดและใช้เป็นที่ประทับของเจ้าเมืองและข้าราชบริพารฝ่ายในทั้งหมด ในปัจจุบันพื้นที่บางส่วนใช้เป็นที่อยู่อาศัยของญาติพี่น้องเจ้าของวัง นอกจากนั้นพื้นที่ที่เหลือส่วนใหญ่มีต้นไม้นานาชนิด ปกคลุมไปจนจดถนนหลังวัง
       รูปทรงและวัสดุที่ใช้สร้างวัง
     วังจะบังติกอสร้างโดยสถาปนิกชาวจีน โดยเวลาสร้างประมาณ ๓  เดือนจึงแล้วเสร็จ  ตัววังถูกล้อมรอบด้วยกำแพงทึบ ก่ออิฐถือปูนมองไม่เห็นอาคารด้านใน ลักษณะรูปทรงของวังสร้างเป็นบ้านชั้นเดียวชนาดใหญ่หลังคาทรงปั้นหยา (เป็นหลังคาของเรือนไทยมุสลิมในภาคใต้โดยใช้รูปสามเหลี่ยมและสี่เหลี่ยมคางหมูเซียงไปชนกันมีเส้นกลางหลังคาเป็นตรง) หรือแบบลีมะตัวอาคารเป็นรูปลี่เหลี่ยมผืนผ้ายกพื้นสูงประมาณ ๑ เมตร เนื่องจากตัววังสร้างด้วยไม้จึงไม่สามารถทนทานต่อกาลเวลา ด้วยเหตุนี้รูปทรงตั้งเดิมของวังบางส่วนจึงเปลี่ยนไปโดยเฉพาะส่วนที่ชำรุด ได้รับการซ่อมแชมต่อเติมให้เหมาะสมกับสภาพปัจจุบัน โครงสร้างและองค์ประกอบของวังจึงผสมผสานกันระหว่างรูปทรงที่ไช้วัสดุเก่ากับรูปทรงที่ใช้วัสดุใหม่ ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

      สิ่งของเครื่องใช้ในวังจะบังติกอ
         การที่วังจะบังติกอเป็นวังที่อยู่อาศัยของเจ้าเมืองปัตตานี ซึ่งเคยเจริญรุ่งเรืองมาในอดีตและสืบต่อ ๆ กันมาหลายสมัย มีข้าราชบริพารอาศัยอยู่ในวังประมาณ ๒๐๐ คน และยังเป็นสถานที่ต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองและออกว่าราชการของเจ้าเมือง ย่อมมีสิ่งของเครื่องใช้เป็นจำนวนพอสมควร อย่างไรก็ตามสิ่งของเครื่องใช้เหล่านี้ในปัจจุบันส่วนหนึ่งยังอยู่ที่วังจะบังติกอในความครอบครองของนายสุริยะ แวดอเลาะห์ ซึ่งเป็นเจ้าของวัง นอกจากนี้ยังกระจัดกระจายอยู่ตามบ้านของเครือญาติเจ้าของวังอีกส่วนหนึ่ง สำหรับสิ่งของเครื่องใช้ที่สำคัญและยังปรากฎให้เห็นในปัจจุบัน ได้แก่

       การเดินทางไปวังจะบังติกอ   
         เส้นทางไปวังจะบังติกอเมื่อข้ามสะพานเดชานุชิตเลี้ยวขวา ตั้งอยู่ที่ริมแม่น้ำปัตตานีตรงสามแยกจะบังติกอ ในเขตเทศบาลเมืองปัตตานี จังหวัดปัตตานี ซึ่งตั้งต้นจากที่ตั้งของที่ทำการไปรษณีย์ปัตตานี เลียบแม่น้ำปัตตานีไปต่อกับถนนยะรัง เป็นเส้นทางรถยนต์เชื่อมระหว่างปัตตานีกับจังหวัดยะลา เป็นถนนลาดยางเลียบแม่น้ำปัตตานี ถนนนี้เชื่อมระหว่างตัวเมืองใกล้ปากทางเข้าจะติดสะพานเฉลิมพระเกียรติเทศบาลเมืองปัตตานี ตรงไปยังถนนกะลาพอซอย ๑๐ (จะบังติกอ) ก่อนเข้าตลาดจะผ่านบนเส้นทางถนนหน้าวังซอย ๒ เข้าสู่ถนนหน้าวังซอย ๒/๑ แล้วเลี้ยวซ้ายเข้าสู่ถนนสายเล็ก ๆ มุ่งตรงไปยังวังจะบังติกอ เป็นวังโบราณของเจ้าเมืองปัตตานี ตัววังหันหน้าไปทางทิศตะวันออกบนเนื้อที่ ๗ ไร่ สำหรับอาณาเขตของวังนั้นทิศเหนือและทิศใต้จดถนนสาธารณะ ทิศตะวันออกจดถนนหน้าวัง ทิศตะวันตกจดถนนหลังวัง ถ้าเดินผ่านประตูรั้ว (เดิมเป็นกำแพง) เข้าไปในวังจะเห็นบริเวณลานกว้างเต็มไปด้วยทราย

จุรีรัตน์ บัวแก้ว. (2540). วัง 7 หัวเมือง (ปัตตานี). มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี.