ภาพ : https://link.psu.th/ZaP6q7

           วังพิพิธภักดีเป็นโบราณสถานที่สำคัญแห่งหนึ่งของอำเภอสายบุรี จังหวัดปัตตานี เป็นสถานที่อยู่ของพระพิพิธภักดี (ตนกูมุกดา อับดุลบุตร) บุตรชายคนโตของพระยาพิพิธเสนามาตยาธิบดีศรีสงคราม (นิโวะ อับดุลละบุตร) เจ้าเมืองยะหริ่งคนที่ ๗ ตามประวัติกล่าวกันว่าในอดีตนั้น พระพิพิธภักดิ์ (ตนกูมุกดา อับดุลบุตร) ไปรักใคร่ชอบพอกับตนตนกูชงหลานสาวพระยาสายบุรี (พระยาสุริยสุนทรบวรภักดีฯ) ซึ่งฝ่ายพระยาพิพิธเสนามาตยาธิบดีศรีสงคราม (นิโวะ อับดุลละบุตร) ไม่เห็นด้วยเนื่องจากขณะนั้นเมืองยะหริ่งกับเมืองสายบุรี มีปัญหาข้อพิพาทกัน แต่ในที่สุดพระพิพิธภักดิ์ (ตนกูมุกดา อับดุลบุตร) ก็แต่งงานกับตนกูซงหลานพระยาสายบุรีจนได้ และได้สร้างวังพิพิธภักดีขึ้นในบริเวณใกล้ เคียงคู่กับวังพระยาสายบุรี ซึ่งในปัจจุบันจะมองเห็นวังโดยมีถนนสุริยะตัดผ่านหน้าวัง จึงทำให้วังพิพิธภักดีตั้งอยู่ตรงข้ามวังสายบุรี  พระพิพิธภักดีนั้นมีบุตรชาย ๒คน ประกอบด้วย

           ต่อมาตนกูชงภริยาเสียชีวิต พระพิพิธภักดีจึงกลับมาอยู่วังยะหริ่ง และได้ภรรยาชาวกรุงเทพฯ เชื้อสายจีนคือนางสวาสดิ์ พิพิธภักดี ในสมัยปฏิรูปการปกครองเป็นมณฑลเทศาภิบาล พระพิพิธภักดี (ตนกูมุกดา อับดุลบุตร) ได้รับการแต่งตั้งเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดสตูล และลาออกมาเพื่อสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดปัตตานี และดำรงตำแหน่งอยู่ถึง ๔ สมัย รวมทั้งได้รับการแต่งตั้งเป็นสมาชิกวุฒิสภาอีก ๑ สมัย จากนั้นท่านได้ล้มป่วยเป็นอัมพาต จนถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่ ๕ ธัมวาคม พ.ศ. ๒๔๘๔  ต่อมาบุตรชายของพระพิพิธภักดีคือตนกูอับดุลฮามิด (นายมานพ พิพิธภักดี)  ได้รับช่วงวังพิพิธภักดีต่อมา และได้ภรรยาซึ่งเป็นหลานพระยากลันตัน มีบุตรธิดาด้วยกัน ๗ คน ประกอบด้วย

    การใช้พื้นที่ในวังพิพิธภักดี
         วังพิพิธภักดีตั้งอยู่เลขที่ ๔๓ ถนนกลาพอ ตำบลตะลุบัน อำเภอสายบุรี จังหวัดปัตตานี ตัววังหันหน้าไปทางทิศใต้ บนเนื้อที่ประมาณ ๑ ไร่เศษ อาณาเขตของวังนั้นทางทิศใต้จดถนนกลาพอ ทิศเหนือและทิศตะวันออกจดอาณาเขตบ้านเรือนของประชาชน ทิศตะวันตกจดถนนสุริยะ ตัววังด้านหน้าตรงข้ามบ้านพักนายอำเภอสายบุรี ตัววังด้านข้างทางทิศตะวันตกตรงข้ามวังสายบุรี ถ้าเดินผ่านประตูรั้วเข้าไปในวังจะเป็นบริเวณสนามหญ้าปกคลุมไปทั่วบริเวณตัววัง พื้นที่บริเวณวังปลูกไม้ยื่นต้น เช่น มะขาม มังคุค และไม้ผลอื่น ๆ รวมทั้งไม้ดอกไม้ประดับ รอบตัววังมีกำแพงเตี้ย ๆ สูงประมาณ ๘๐ เชนติเมตร อยู่ห่างจากตัววังประมาณ ๙๐ เชนติเมตร ตามแนวกำแพงรั้วเตี้ย ๆ เหล่านี้ปลูกต้นเข็มเป็นแนวยาวชนานไปกับกำแพงรั้ว ลักษณะเด่นของวังพิพิธภักดีคือเป็นสถาปัตยกรรม ที่ผสมผสานระหว่างศิลปะชวากับศิลปะตะวันตก คือทางทิศตะวันตกของตัววังระหว่างกึ่งกลาง มีการออกมุขแบบตะวันตก ด้านหน้าของมุขสร้างเป็นรูปวงกลม ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๒ เมตรครึ่ง ใช้สำหรับเป็นบ่อเลี้ยงปลา ความลึกของบ่อประมาณ ๖๕ เซนติเมตร ขอบบ่อปลากว้างประมาณ ๒๐ เซนติเมตร อยู่ห่างจากบริเวณมุขของวังประมาณ ๓ เมตร รอบบริเวณบ่อเลี้ยงปลาในอดีตมีกระเบื้องมุงหลังคาเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูนยาวด้านละ ๒๐ เซนติเมตร สีแดงวางเรียงช้อนกันเป็นจำนวนมาก แต่ปัจจุบันกระเบื้องมุงหลังคาถูกเปลี่ยนใหม่โดยเจ้าของปัจจุบันแต่ก็ยังคงใช้วัสดุแบบเดิม  ส่วนทางทิศตะวันออกของตัววังห่างจากกำแพงรั้วไปประมาณ ๒ เมตร มีบ่อน้ำสูงประมาณ ๙๐ เชนติเมตร ขอบบ่อกว้าง ๑๕ เซนติเมตร เส้นผ่าศูนย์กลางของบ่อประมาณ ๘๕ เซนติเมตร น้ำจากบ่อใช้สำหรับอุปโภคบริโภคของคนในวังพิงพิพิธภักดี แต่ในปัจจุบันพื้นที่รอบตัววังมีหญ้าขึ้นปกคลุมไปทั่วบริเวณเนื่องจากไม่ได้ได้เป็นที่อยู่อาศัยจึงถูกทิ้งร้างเป็นเวลานานหลายปี บางช่วงมีหน่วยราชการมาเซ่าเพื่อใช้เป็นสถานที่ทำงานและอยู่อาศัย แต่ปัจจุบันไม่มีคนอาศัย เจ้าของบ้านจะมาดูแลทำความสะอาดวังเป็นบางครั้่งระยะ ๆ
            เนื่องจากวังพิพิธภักดีเป็นวังยกพื้นสูงจากพื้นดินประมาณ ๒ เมตร การใช้พื้นที่แบ่งได้เป็น ๒ ส่วน คือ

    รูปทรงและวัสดุที่ใช้วังพิพิธภักดิ์
        รูปทรงและวัสดุที่ใช้วังพิพิธภักดิ์ ซึ่งสร้างโดยสถาปนิกขาวจีนจากรุงเทพฯ เป็นวังที่สร้างด้วยไม้สักทั้งหลัง โดยสั่งไม้มาจากกรุงเทพฯ ลำเลียงเข้าทางปากน้ำสายบุรี ตัววังถูกล้อมรอบด้วยกำแพงทั้ง ๔ ด้าน ลักษณะรูปทรงของวังสร้างเป็นบ้านไม้ ๒ ชั้นขนาดใหญ่ทรงปั้นหยาหรือลีมะ ด้านหน้าตัววังเป็นหลังคาแบบบลานอหรือหน้าจั่ว ซ้อนกันอยู่บนหลังคาปั้นหยาอีกขั้นหนึ่ง ซึ่งเป็นแบบบ้านของชาวไทยมุลลิมทั่วไป ตัววังยกพื้นสูงประมาณ ๒ เมตร ปัจจุบันวังพิพิธภักดียังอยู่ในสภาพที่ดี เพราะได้รับการบูรณะซ่อมแชมจากเจ้าของวังปัจจุบัน คือคุณอรุณ กิจถาวร สำหรับองค์ประกอบด้านสถาปัตยกรรมของวัง ประกอบด้วย

   เครื่องใช้ภายในวังพิพิธภักดี
         ปัจจุบันข้าวของครื่องใช้ภายในวังพิพิธภักดิ์ได้กระจัดกระจาย โดยบางส่วนทางเชื้อสายของวังพิพิธภักดีเดิมนำไปเก็บไว้และบางส่วน ได้มีการขายทอดตลาดไปบ้าง เนื่องจากต้องการเงินมาใช้ ดังนั้นวังพิพิธภักดีใน ปัจจุบันจึงมีแต่ตัววังที่ว่างเปล่า ไม่มีสิ่งของเครื่องใช้ปรากฏให้เห็นในปัจจุบัน อย่างไรก็ตามวังพิพิธภักดีเคยเป็นที่อยู่อาศัยของพระพิพิธภักดี ซึ่งเป็นหลานเขยของพระยาสายบุรี (พระยาสุริยสุนทรบวรภักดี) และเป็นคนในชนชั้นปกครอง ดังนั้นวังพิพิธภักดีจึงเปรียบเสมือนศูนย์กลางที่ประชาชนทั่วไปให้ความเคารพยกย่องในตัวพระพิพิธภักดี ซึ่งเป็นคนในเชื้อสายเจ้าเมืองยะหริ่ง และมีความสัมพันธ์กับเมืองสายบุรีในฐานะหลานเขย ส่งผลให้ท่านเป็นบุคคลสำคัญคนหนึ่งในการช่วยราชการของวังพระยาสายบุรี (พระยาสุริยสุนทรบวรภักดี) ตลอดจนให้ความช่วยเหลือแก่ประชาชนในท้องถิ่น ที่มีเรื่องเดือดร้อนโดยเป็นสื่อกลางระหว่างประชาชนกับเจ้าเมืองสายบุรี ประชาชนจึงให้ความเคารพนับถือจนส่งผลดีแก่ท่าน เมื่อท่านลงสมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดปัตตานี จนกระทั่งได้รับเลือกตั้งหลายสมัย ประชาชนส่วนหนึ่งของอำเภอสายบุรีถือว่าเป็นฐานเสียงที่สำคัญของท่าน ในขณะเดียวกันวังพิพิธภักดียังสะท้อนให้เห็นถึงความเจริญทางด้านต่าง ๆ ของอำเภอสายบุรีในอดีตได้เป็นอย่างดี สถาปัตยกรรมของวังซึ่งได้รับอิทธิพลจากศิลปะตะวันตกและศิลปะชวาย่อมสะท้อนให้เห็นว่าเมืองสายบุรีในอดีตเป็นเมืองท่า ค้าขายกับพ่อค้าชาวต่างชาติ โดยเฉพาะชาวยุโรปด้วยเหตุนี้สถาปัตยกรรมของชาวตะวันตก จึงถูกนำมาผสมผสานกับสถาปัตยกรรมของท้องถิ่นได้อย่างกลมกลืนและสวยงาม กลายเป็นมรดกล้ำค่าทางวัฒนธรรมที่ส่งผลให้ชาวสายบุรีภาคภูมิใจตราบเท่าทุกวันนี้

จุรีรัตน์ บัวแก้ว. (2540). วัง 7 หัวเมือง (ปัตตานี). มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี.