ค่าขวัญจังหวัดชุมพร
 ประตูภาคใต้ ไหว้เสด็จในกรม ชมไร่กาแฟ แลหาดทรายรี ดีกล้วยเล็บมือ ขึ้นชื่อรังนก

         ชุมพรได้ชื่อว่าเป็นประตูสู่ภาคใต้ มีแหล่งท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียงหลายแห่ง เช่น หาดทุ่งวัวแล่น หาดทรายรี เกาะทะลุ เป็นต้น จากการสํารวจทางโบราณคดีพบว่าในเขตจังหวัดชุมพรเคยมีผู้คนอาศัยอย่างน้อยเมื่อประมาณ ๓,๐๐๐ ปีล่วงมาแล้ว โดยพบเครื่องมือเครื่องใช้ของมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ เช่น ขวานหินขัดสมัยหินใหม่ที่คลองดอน และที่สถานีรถไฟเขาไชยราช อําเภอปะทิว เป็นต้น ชุมพรเป็นเมืองเก่าแก่ตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. ๑๙๙๗ ในรัชสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถแห่งกรุงศรีอยุธยา ในปี พ.ศ. ๒๔๓๙ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) ได้โปรดเกล้าฯ ให้ยกฐานะขึ้นเป็นจังหวัด
         คําว่า “ชุมพร” เป็นชื่อเมืองมาแต่โบราณตามตํานานการสร้างเมืองนครศรีธรรมราช ได้มีการสร้างเมืองสิบสองนักษัตร เมืองชุมพรเป็นเมืองหนึ่งในสิบสองนักษัตรเป็นปีมะแมถือตราแพะ และปรากฏหลักฐานแน่นอนว่ามีชื่อชุมพรมาแต่สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ แห่งกรุงศรีอยุธยา ชื่อนี้มีความหมายหรือประวัติความเป็นมาโดยนัย ๓ ประการ ดังนี้

          จังหวัดชุมพรมีอายุประมาณ ๓,๐๐๐-๔,๐๐๐ ปี พบหลักฐานของมนุษย์ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ได้แก่ ขวานหินขัด เครื่องปั้นดินเผา หม้อสามขา ตะคันดินเผา โครงกระดูกมนุษย์ ภาพเขียนสี ลักษณะคล้ายกับในจังหวัดสุราษฎร์ธานี ระนอง กระบี่ พังงา นครศรีธรรมราช และตรัง นอกจากนั้นมีการค้นพบหลักฐานสมัยโลหะได้แก่ กลองมโหระทึก และมีการคันพบเครื่องประดับทั้งถูกปิด กำไล ทำไล ทำจากทองคำ สำริด หิน และแก้ว จนพุทธศตวรรษที่ ๑๐ มีเมืองท่าใหม่ ๆ กำเนิดขึ้น เช่น เมืองท่าภูเขาทอง จังหวัดระนอง เมืองไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ต่อมาเมื่อสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) ชุมพรยกฐานะเป็นมณฑลชุมพร ต่อมาเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี พ.ศ. ๒๔๙๕ มณฑลชุมพรถูกยุบ กลายเป็นจังจังหวัดชุมพรจนกระทั่งปัจจุบัน
     
           ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ๔,๐๐๐-๒,๐๐๐ ปี
          จังหวัดชุมพรมีแหล่งโบราณคดีสำคัญ โดยพบร่องรอยการตั้งถิ่นฐานในยุคก่อนประวัติศาสตร์และยุคแรกเริ่มประวัติศาสตร์ ที่บริเวณแหล่งโบราณคดีเขาสามแก้วปัจจุบันคือบ้านสามแก้ว หมู่ที่ ๑ ตำบลนาชะอัง อำเภอเมืองชุมพร แหล่งโบราณคดีเขาสามแก้วเป็นกลุ่มภูเขาเล็ก ๆ ๓-๔ ลูก สลับกับที่ราบลุ่มริมคลองท่าตะเภา โบราณวัตถุที่พบ ได้แก่ กลองมโหระทืก กำไล ตุ้มหู จี้ห้อยคอสำริด แก้วชนิดต่าง ๆ ซึ่งเป็นหลักฐานยืนยันได้ว่ามีการตั้งถิ่นฐานมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ โดยนักโบราณคดีสันนิษฐานว่าเขาสามแก้วน่าจะเคยเป็นเมืองท่ามาก่อนแม้จะอยู่ลึกเข้าไปในแผ่นดิน แต่มีแนวลำน้ำท่าตะเภาที่ปากน้ำชุมพร เป็นเส้นทางออกสู่ทะเลและมีเส้นทางข้ามคาบสมุทรที่สำคัญ ๒ สาย คือเส้นทางจากอำเภอหลังสวนไปตามแม่น้ำหลังสวน ต่อไปยังอำเภอพะโต๊ะแล้วข้ามทิวเขาไปยังจังหวัดระนอง และเส้นทางจากจังหวัดชุมพรไปยังกระบุรี ปากจั่น และจังหวัดระนอง จากการสำรวจเส้นทางกระบุรี-เขาสามแก้ว ของนายเยี่ยมยง ส.สุรกิจบรรหาร ในปี พ.ศ. ๒๕๑๕ - ๒๕๒๑ พบว่าตลอดเส้นทางน้ำมีแหล่งโบราณคดี เริ่มจากฝั่งทะเลอันดามันตอนล่างของแม่น้ำกระบุรี ผ่านแหล่งโบราณคดีก่อนประวัติศาสตร์ที่เขาพระขยางค์ บ้านลำเลียง อำเภอกระบุรี จังหวัดระนอง ผ่านอำเภอกระบุรีไปถึงปากจั่น ทวนน้ำตามคลองจั่นเข้าสู่คลองหลีก ผ่านเขาหินของคลองหินถึงสันปันน้ำ จึงเดินบกข้ามช่องเข้าเขตจังหวัดชุมพร แล้วล่องตามคลองชุมพรผ่านท่าไม้ ท่าไม้รวก แหล่งโบราณคดีก่อนประวัติศาสตร์ถ้ำสนุกสุขารมย์ บ้านเสียบญวน บ้านนาเหนือ บ้านยางด้วน บ้านวัดประเดิม แล้วเดินบกมาที่ท่าตะเภาลงคลองท่าตะเภาผ่านแหล่งโบราณคดีเขาสามแก้ว แล้วลงทะเลอ่าวไทยที่ปากน้ำชุมพร ชุมชนโบราณเขาสามแก้วเจริญและดำรงความเป็นชุมชนแบบดั้งเดิมเมื่อ ๕๐๐ ปีก่อนพุทธกาล จนถึงพุทธศตวรรษที่ ๑๒ หลังจากนั้นค่อย ๆ เสื่อมสลายไป หลายชุมชนในภาคใต้เริ่มเข้าสู่ระบบสังคมและการเมืองแบบเดียวกันมีลักษณะของนครรัฐ มีศูนย์กลางการปกครอง โดยรับวัฒนธรรมจากชุมชนสมัยประวัติศาสตร์ของดินแดนโพ้นทะเลเป็นหลักในการจัดระเบียบสังคม
   
        สมัยประวัติศาสตร์
             เมืองชุมพรมีความแตกต่างไปจากเมืองอื่น ๆ ในภาคใต้ ดังที่สมเด็จฯ กรมเจ้าพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงนิพนธ์ไว้ในประชุมพงศาวดารภาคที่ ๕๐ หรือตำนานเมืองระนองว่า
             "...ในประดาหัวเมืองทางแหลมมลายูที่ตั้งมาแต่โบราณ เมืองชุมพรประหลาดผิดกับเพื่อนอยู่อย่างหนึ่ง ที่ไม่มีตัวเมืองเหมือนเมืองไชยา เมืองนครศรีธรรมราชเมืองพัทลุง เมืองสงขลา เมืองปัตตานี และเมืองถลาง เมืองตะกั่วทุ่งทางฝ่ายตะวันตก ล้วนมีโบราณวัตถุปรากฏอยู่รู้ได้ว่าเป็นเมืองมาแต่โบราณ แต่ส่วนเมืองชุมพร ข้าพเจ้าผู้แต่งหนังสือนี้ได้เข้าค้นหานักแล้ว ยังมิได้พบโบราณวัตถุเป็นสำคัญบางทีจะเป็นด้วยเหตุ ๒ อย่าง คือมีที่ทำนาไม่พอคนมากอย่างหนึ่ง อีกอย่างหนึ่งอยู่ตรงคอแหลมมลายู มักเป็นสมรภูมิรบพุ่งกันตรงนั้น จึงไม่สร้างบ้านเมืองแต่ก็ต้องรักษาเป็นเมืองด่าน เมืองชุมพรจึงได้ศักดิ์เป็นหัวเมืองขั้นตรี มีอาณาเขตตกถึงทะเลทั้งสองฝ่ายมาแต่โบราณ..."
      - สมัยสุโขทัย
       แม้ชุมพรไม่มีชื่อในจารึกหรือตำนานใด แต่ปรากฏอยู่ในศิลาจารึกของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ซึ่งตอนหนึ่งกล่าวว่า "..สังฆราชปราชญ์เรียนจบปิฎกไตรหลากว่าปู่ครูในเมืองนี้ทุกคนลุกแต่ศรีธรรมราชมา..." เมืองชุมพรเป็นหนึ่งใน ๑๒ หัวเมืองนักษัตรของเมืองนครศรีธรรมราช ซึ่งอ้างอิงได้ว่าในปีที่ทำศิลาจารึก (พ.ศ. ๑๘๒๖) นั้น เมืองชุมพรมีอยู่แล้ว
        - สมัยอยุธยา
       พงศาวดารกรุงศรีอยุธยาฉบับหนึ่งกล่าวว่า สมัยอยุธยาตอนต้นตีได้เมืองพงสาลีและเมืองแถงในลาวเหนือ กวาดครัวลาวลงมาไว้ที่เมืองปะทิวและเมืองชุมพร ซึ่งเป็นหลักฐานปรากฏชื่อเมืองชุมพรเป็นครั้งแรก ชื่อเมืองชุมพรปรากฏในประวัติศาสตร์ไทยเป็นครั้งที่ ๒ ในปี พ.ศ ๑๙๙๗ สมัยของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถในบทพระไอยการ ตำแหน่งนายทหารหัวเมืองตรา.. ออกญาเคาะงะทราธิบดี ศรีสุรัตนวลุมหนักพระชุมภอร เมืองตรี นา ๕,๐๐๐ ขึ้นประแดงอินปัญญาข้าย... ตำแหน่งปลัดเมือง นา ๕,๐๐๐ ตำแหน่ง (หลวง) ยกบัตร, (หลวง) พล และ (หลวง) มหาดไทยนาคนละ ๘๐๐ ส่วน เมือง เวียง วัง คลังนา และสัสดี นาคนละ ๖๐๐ ในสมัยโบราณอาจจะไม่เคร่งครัดเรื่องสะกดการันต์ คำว่า "ชุมพร" เขียนว่า "ชุมภอร" ส่วนเจ้าเมืองไชยา เป็นออกพระวิชิตภักดีศรีพิชัยสงครามเรียกว่าพระไชยา สำหรับเจ้าเมืองชุมพรที่พบชื่อบรรดาศักดิ์เป็นครั้งแรกนั้นไม่ใช่คนไทย เพราะคำว่า "เคาะงะ" เป็นแขกเทศ แต่ไม่อาจทราบชื่อในภาษาแขกได้ ในกฎหมายเก่ายังพบชื่อชุมพรในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยาในสมัยต่อมากล่าวว่าเมืองชุมพรเป็นเมืองตรี แต่ไม่มีรายละเอียดอื่นใดอีก ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๓๐๗ สมัยพระเจ้าเอกทัศน์ พงศาวดารกล่าวว่าพม่าไล่ติดตามเจ้าเมืองทวายลงมาตีได้เมืองมะริด เมืองมะลิวัน เมืองชุมพร เมืองไชยา แล้วย้อนขึ้นมาตีเมืองปะทิว เมืองกำเนิดนพคุณ ถึงเมืองเพชร กองทัพพระยาตากตีแตกพ่ายไป เป็นการกล่าวถึงชื่อแต่ไม่มีหลักฐานอื่นใดที่จะหาที่ตั้งเมืองชุมพรได้
      - สมัยธนบุรี
      ปี พ.ศ. ๒๓๑๐ กรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่า หลวงนายสิทธ์พระปลัดเมืองว่าราชการเมืองนครศรีธรรมราชหรือเจ้านคร ตั้งตนเป็นชุมนุมใหม่ประกาศไม่ยอมขึ้นกับใคร ขยายเขตแนวรวบรวมเมืองต่าง ๆ เข้าเป็นพรรคพวกรวมทั้งเมืองชุมพร สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้กู้เอกราชปราบชุมนุมต่าง ๆ ได้ และยกไปปราบพม่าที่อยุธยาแล้วได้ปราบดาภิเษกเป็นพระมหากษัตริย์ โดยโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาจักรี (แขก) เป็นแม่ทัพลงมาปราบชุมนุมนครหรือเจ้านคร เมื่อทัพผ่านเมืองเพชรบุรีเมืองนพคุณ เมืองปะทิว จนถึงเมืองชุมพรคณะกรรมการเมืองชุมพรได้หลบหนีไปสมทบกับเมืองนครฯ ทำให้นายมั่นชาวเมืองปะทิวชักชวนเพื่อนฝูงและคนรู้จักเข้าสวามิภักดิ์กับทัพพระยาจักรี (แขก) ไปร่วมรบกับเมืองนครฯ ต่อมาทัพหลวงยกมาสมทบสามารถตีเมืองนครฯ ได้ จัดการปกครองเมืองเรียบร้อยแล้ว จึงแต่งตั้งนายมั่นหรือแม่ทัพมั่นเป็นเจ้าเมืองชุมพร สันนิษฐานว่าเมืองชุมพรในขณะนั้นอยู่ฝั่งช้ายของแม่น้ำชุมพรบริเวณวัดประเดิม
    - สมัยรัตนโกสินทร์
  ชื่อเมืองชุมพรในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนตัน ปรากฏหลักฐานที่ตั้งเมืองชัดเจน ตามตำนานเมืองนครศรีธรรมราชเล่าว่า ครั้งพระพนมวังจากเมืองเพชรบุรีลงไปเป็นพระยาศรีธรรมาโศกราช ได้สั่งคนไปสร้างนาในหัวเมือง ๑๒ นักษัตรต่าง ๆ โดยให้นายรัก นายราช นายเขียว ไปสร้างนาเมืองไชยา และให้นายพรหม ตาขุนเทพไปสร้างนาเมืองชุมพร คนสมัยนั้นรู้ดีว่าตัวเมืองชุมพรและเมืองไชยาอยู่ที่ไหน จึงไม่ได้บันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษร ในสารตราสมุหกลาโหมถึงเจ้าเมืองชุมพร มีปรากฏอยู่บ้างที่หอสมุดแห่งชาติ กรุงเทพมหานคร ปนอยู่กับสารตราหัวเมืองอื่น ๆ ในปักษ์ใต้ แต่ไม่มีข้อความใดที่กล่าวถึงที่ตั้งของตัวเมืองชุมพร ในปี พ.ศ. ๒๕๒๘ นักโบราณคดีพบว่าฝั่งทิศใต้ของแม่น้ำชุมพร ระหว่างวัดพระขวางกับวัดประเดิม มีอิฐขนาดใหญ่กว่าอิฐปัจจุบันจมดินอยู่หลายแห่ง ขุดพบฐานกำแพงและฐานเจดีย์ แต่ฐานไม่หนาพอที่จะเป็นกำแพงเมือง สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นกำแพงวัดมากกว่า เมื่อล่องตามลำน้ำมาทางตะวันออกใกล้วัดประเดิม มีทางน้ำเรียกว่าคลองน้อย แยกจากแม่น้ำชุมพรผ่านวัดประเดิมมาออกทางแม่น้ำท่าตะเภา ลักษณะเป็นคลองขุดเชื่อมแม่น้ำสองสาย ใกล้ปากคลองน้อยมีศาลเสื้อเมือง เป็นศาลไม้หลังคามุงสังกะสี พอเป็นหลักฐานได้ว่ามีศาลเสื้อเมืองชุมพรเดิมอยู่บริเวณนั้น ปัจจุบันคือหมู่ที่ ๑ ตำบลตากแดด อำเภอเมืองชุมพร ส่วนบริเวณที่พบอิฐจมดินชาวบ้านเข้าครอบครองทำสวนมะพร้าวและปลูกบ้านเรือนเป็นการถาวร แต่ชาวบ้านยังระบุได้ว่าบริเวณไหนคือวัดแจ้ง วัดป่า วัดแหลม และวัดนอก ปัจจุบันบริเวณที่เคยเป็นวัดแหลม ผู้ใช้ประโยชน์ต้องเช่าที่ดินกับกรมศาสนา เพราะมีหลักฐานหลงเหลือยืนยันว่าเป็นพื้นที่วัดร้าง ส่วนวัดประเดิมยังคงเป็นวัดจนปัจจุบัน ด้านทิศตะวันออกของวัดประเดิมมีพระพุทธรูปจมดินอยู่ใต้ต้นข่อยใหญ่มีเศียรพระโผล่ขึ้นมาเล็กน้อยชาวบ้านเรียกว่าพระข่อย การตั้งบ้านตั้งเมืองในสมัยโบราณสิ่งที่ขาดไม่ได้อยู่สองประการคือแหล่งน้ำและแหล่งข้าว สังเกตว่าเมืองใหญ่มักตั้งอยู่บนฝั่งแม่น้ำใหญ่ มีทุ่งนากว้าง เมืองเล็กตั้งอยู่บนฝั่งแม่น้ำเล็ก มีทุ่งนาขนาดย่อมพอเลี้ยงชาวเมืองได้ ในตำบลตากแดดบริเวณที่เคยเป็นเมืองชุมพรเก่า มีแม่น้ำชุมพรไหลผ่าน แม่น้ำสายนี้มีต้นน้ำไหลมาจากภูเขาที่กั้นเขตแดนชุมพรกับกระบุรี ไหลออกทะเลที่อ่าวบ่อคา ในปี พ.ศ. ๒๓๒๘ สมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ ๑) พม่าได้ยกทัพเรือลงไปตีเมืองถลาง เข้าเมืองมะริดตีได้เมืองระนอง เมืองกระ ครั้งนั้นเมืองระนอง เมืองกระ ขึ้นต่อเมืองชุมพร พม่ายกเข้าทางบ้านปากจั่น ผ่านช่องเขาหินชองถึงตรงน้ำแบ่ง แล้วเดินทัพเข้าตีเมืองชุมพรแตก ผู้รั้งเมืองอพยพผู้คนหนีเข้าป่า พม่าริบทรัพย์เผาเมืองแล้วยกลงไปตีเมืองไชยาและเมืองนครศรีธรรมราช กองทัพสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท ยกลงมาถึงเมืองชุมพรเมื่อเดือน ๔ (มีนาคม) ปีเดียวกัน ทำให้เมืองชุมพรแตกเป็นครั้งที่ ๒ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที่ ๑) เตรียมกองทัพไปตีเมืองพม่า โดยยกกองทัพบกไปทางไทรโยคเมืองกาญจนบุรี ส่วนทัพเรือยกออกจากเมืองชุมพร (เมืองกระบุรี) สมทบกับทัพบกที่เมืองทวาย สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาท เสด็จฯ ลงมาประทับที่เมืองชุมพรตั้งแต่เดือนตุลาคม ปี พ.ศ. ๒๓๓๖ เกณฑ์หัวหน้าฝ้ายตะวันตก ตั้งแต่เมืองไทรบุรีขึ้นมาถึงเมืองชุมพรให้ต่อเรือรบ เกณฑ์คนจากหัวเมืองฝ่ายตะวันตกเข้าสมทบเป็นทัพเรือ รับสั่งให้พระยาจ่าแสนกร พระยาไกรโกษา พระยาแก้วโกรพ เจ้าเมืองชุมพรยกทัพเรือขึ้นไปตีเมืองทวาย การรวมกำลังเป็นทัพเรือยกออกจากเมืองชุมพรทำได้สะดวก เพราะเมืองชุมพรครั้งนั้นอยู่ติดทะเลอันดามัน กองทัพเรือยกเข้าไปตีเมืองมะริดเอาปืนใหญ่ขึ้นตั้งบนเกาะหน้าเมืองระดมยิงป้อมเมืองมะริดจนพม่าทิ้งป้อม รบพุ่งกันจวนจะได้เมืองมีหนังสือรับสั่งขึ้นไปว่า กองทัพบกทำการไม่สำเร็จให้กองทัพเรือถอยกลับ ขณะเตรียมจะถอยกลับทัพเรือพม่ายกมาถึงต้องรบพุ่งกัน ทัพเรือไทยสู้พลางถอยพลางมาจนถึงท่าขึ้นบกที่ปากจั่น ครั้งนี้มีกองทัพสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสิงหนาทคุมเมืองอยู่ พม่าจึงเข้าตีถึงตัวเมืองไม่ได้ ปี พ.ศ. ๒๓๓๒ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ ๒) ขึ้นครองราชสมบัติได้ ๒ เดือน พม่ายกทัพเรือไปตีเมืองถลาง ทัพบกยกมาตีเมืองมะลิวัน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย โปรดเกล้าฯ ให้เกณฑ์ทัพหัวเมืองปักษ์ใต้ไปช่วยป้องกันเมืองถลาง ให้พระยาจ่าแสนกร (บัว) ยกทัพวังหน้ามาที่ชุมพร สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสนานุรักษ์ เสด็จทางเรือมาได้ถึงเมืองเพชรบุรี เจอลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ จึงเสด็จขึ้นบกยกตามกองทัพพระยาจ่าแสนกร (บัว) ลงมา แม่ทัพพม่าชื่อดุเรียงสาระกะยอ ตีได้เมืองมะลิวัน เมืองระนอง เมืองกระ แล้วยกเข้าทางปากจั่นตีเมืองชุมพรแตกเป็นครั้งที่ ๓ แต่ไม่ทันจะยกไปตีเมืองอื่น กองทัพพระยาจ่าแสนกร (บัว) ยกลงมาถึงเข้าตีทัพพม่าสู้รบกันเพียงวันเดียวพม่าแตกหนีไปตามเส้นทางเดิม ทหารพม่าถูกฆ่าและถูกจับเป็นจำนวนมาก กองทัพสมเด็จพระบวรชราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์ ยกลงไปปราบพม่าจนถึงเมืองตะกั่วป่า เสร็จศึกเมืองถลางแล้วจึงยกทัพกลับกรุงเทพฯ ชุมพรเป็นเพียงหัวเมืองขนาดเล็กกำลังคนไม่พอรักษาเมือง เมืองถูกตีแตกยับเยินในเวลาใกล้เคียงกัน ๓ ครั้ง คือปี พ.ศ. ๒๓๐๗ พ.ศ.๒๓๒๘ และ พ.ศ. ๒๓๕๒ ทำให้ผู้คนกลัวที่จะอยู่เมืองเดิม ประกอบกับเวลานั้นที่แม่น้ำท่าตะเภามีชุมชนเกิดขึ้น ๒ แห่ง คือบ้านท่าตะเภา และบ้านท่ายาง มีเรือสำเภาไปมาค้าขายได้สะดวกและอยู่ห่างจากเมืองเก่าขึ้นมาทางทิศเหนือประมาณ ๔-๕ กิโลเมตร คนในเมืองเดิมจึงทยอยกันขึ้นมาและเมื่อผู้คนอพยพมา เจ้าเมืองกรมการจึงย้ายตามมา ปี พ.ศ. ๒๓๖๗ สมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๓) มีหลักฐานว่าเจ้าเมืองชุมพรคือพระยาเพชรกำแหงสงคราม ชื่อเดิมว่าชุ่ย ชาวเมืองเรียกกันว่า พระยาชุ่ย พระยาชุมพร (ชุ่ย) เป็นผู้สร้างวัดท่าตะเภาเหนือ (ราชคฤห์ดาวคะนอง) ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็นวัดชุมพรรังสรรค์ และได้มาตั้งเมืองชุมพรในปัจจุบัน ต่อมมาสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๔) เสด็จพระราชดำเนินเมืองสงขลา นายชำนิโวหาร (อิ่ม) นายเวรกรรมพระอาลักษณ์ บันทึกว่าเสด็จทางทะเลผ่านเมืองชุมพร เมื่อวันที่ ๖ สิงหาคม ความในตอนหนึ่งกล่าวว่า...อ่าวปากคลองทุ่งคาคือปากน้ำชุมพรเก่า.. แสดงว่าเมืองชุมพรย้ายมาอยู่บนฝั่งแม่น้ำท่าตะเภานั่นคือเมืองชุมพรในปัจจุบัน ในปี พ.ศ. ๒๓๔๙ มณฑลชุมพรประกอบด้วย ๕ เมือง ได้แก่เมืองกำเนิดนพคุณ เมืองชุมพร เมืองไชยา เมืองหลังสวน และเมืองกาญจนดิษฐ์  ปี พ.ศ. ๒๔๕๘ ศาลาว่าการมณฑล ชุมพรย้ายไปตั้งที่บ้านดอนและเปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลสุราษฎร์ธานี จากนั้นเปลี่ยนชื่อท้องที่เป็นจังหวัดชุมพร ก่อนที่จะไปขึ้นกับมณฑลนครศรีธรรมราช ปี พ.ศ. ๒๔๘๒ เกิดสงครามโลกครั้งที่ ๒ พลตรีหลวงพิบูลสงครามเป็นนายกรัฐมนตรี ประกาศนโยบายเป็นกลางเนื่องจากเห็นว่าประเทศไทยมีขนาดเล็กและไม่มีอาวุธทันสมัย เมื่อกองทัพญี่ปุ่นจู่โจมประเทศไทยในวันที่ ๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๔ พร้อมกัน ๗ จุด คือประจวบคีรีขันธ์ ชุมพร สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช สงขลา ปัตตานี และบางปู รัฐบาลไทยจึงยอมรับเงื่อนไขของญี่ปุ่น และทำสมุดปกเขียวให้ญี่ปุ่นผ่านโดยรับรองว่าจะไม่บุกรุกไทย และชดใช้ค่าเสียหายให้ จนวันที่ ๒๒ ธันวาคม พ.ศ.๒๔๘๔ อังกฤษส่งเครื่องบินทิ้งระเบิด โจมตีจุดยุทธศาสตร์หลายแห่งทั่วภาคใต้โดยเฉพาะจังหวัดชุมพร 

      ภูมิประเทศ
               ชุมพรเป็นจังหวัดที่มีสัณฐานแคบยาวทอดตัวจากทิศเหนือสู่ทิศใต้ มีความกว้างเพียง ๓๖ กิโลเมตร แต่มีความยาวมากกว่า ๒๐๐ กิโลเมตร แบ่งลักษณะของภูมิ
ประเทศได้ ๓ แบบ ได้แก่ พื้นที่ภูเขาทางทิศตะวันตก พื้นที่ราบตอนกลาง และพื้นที่ชายฝั่งทะเลทางทิศตะวันออกพื้นที่ภูเขาทางทิศตะวันตก คือ แนวทิวเขาตะนาวศรี เป็นพรมแดนกั้นระหว่างประเทศไทย และสหภาพพม่า ต่อเนื่องจากจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ จังหวัดชุมพรและจังหวัดระนอง พื้นที่ส่วนนี้ปกคลุมด้วยป่าดิบชื้นรกทึบ มีเนื้อที่ร้อยละ ๔๐ ของจังหวัด และยังเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำสำคัญหลายสายของจังหวัดชุมพรอาทิ แม่น้ำสวี แม่น้ำหลังสวน และแม่น้ำท่าตะเภา เป็นต้น พื้นที่ด้านทิศตะวันตก
ค่อยๆ ลาดเทลงสู่ที่ราบตอนกลาง เป็นเสมือนอู่ข้าวอู่น้ำ มีการทำนาปลูกข้าวมาตั้งแต่สมัยโบราณ อีกทั้งยังมีสวนผลไม้และสวนยางพารา จากนั้นพื้นที่จะลาดลงสู่ชายฝั่งด้านทิศตะวันออก ซึ่งติดกับอ่าว-ไทย ลักษณะเป็นไหล่ทวีป (Continental Shelf) ระดับน้ำค่อนข้างตื้น เพราะพื้นที่เป็นชายฝั่งแบบยกตัวขึ้น (Emergence
Shoreline) เมื่อยุคควอเทอร์นารี(Quaternary Period) ประมาณ ๑.๖ ล้านปี ถึง ๑๐,๐๐๐ ปีก่อนชุมพรเป็นจังหวัดที่มีชายฝั่งทะเลยาวถึง ๒๒๒ กิโลเมตร ตลอดแนวนี้มีชาย
หาดสวยงามเรียงรายหลายแห่ง เช่น หาดทรายรี (เขตเทศบาลเมืองชุมพร) หาดผาแดง หาดภราดรภาพ หาดอรุโณทัยหาดทรายรีสวี หาดทุ่งวัวแล่น หาดถ้ำธงบางเบิด อ่าวบ่อเมา และอ่าวยายไอ๋ เป็นต้น ชายหาดแทบทั้งหมดมีความยาวตรง โค้งเว้าน้อย ระดับน้ำไม่ลึกมาก จึงเหมาะแก่การเล่นน้ำ เม็ดทรายเป็นสีน้ำตาลอ่อน เพราะมิได้เกิดจากการสลายตัวของแนวปะการังที่ถูกคลื่นชัดเข้ามาทับถมกัน แต่เกิดจากการสลายตัวของดินและหินบริเวณชายฝั่งจังหวัดชุมพร มีเกาะน้อยใหญ่กระจายอยู่ในทะเล ๕๔ เกาะ อุดมด้วยปะการังน้ำตื้นและปะการังน้ำลึก ปะการังน้ำลึกพบมากบริเวณเกาะมัตรา เกาะละวะ เกาะทองหลาง และเกาะกุลา ส่วนปะการังน้ำตื้นพบมากที่เกาะง่ามใหญ่ เกาะง่ามน้อยและเกาะทะลุ เหล่านี้เป็นจุดดำน้ำที่ดีและสวยงามที่สุดแห่งหนึ่งในอ่าวไทย โดยส่วนใหญ่อยู่ในเขตน่านน้ำอนุรักษ์ของอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะชุมพรป๋าไม้ ปัจจุบันจังหวัดชุมพรเหลือเนื้อที่ป้าไม้อยู่ ๑,๓๒๘.๘๐ ตารางกิโลเมตร (๘๓๐,๕๐๐ ไร่) ส่วนใหญ่มีสภาพเป็น ป่าดิบขึ้น (Moist Evergreen Forest) เนื่องจากฝนตกชุกและมีอุณหภูมิเฉลี่ยตลอดปีค่อนข้างสูง ป้าชนิดนี้มีต้นไม้เจริญเติบโตข้อนทับกันหลายชั้น เด่นด้วยไม้ในวงศ์ยาง (Dipterocarpaceae) เช่น ยางขน ตะเคียนทอง ตะเคียนไต้ จันทน์กะพ้อ พันจำ ฯลฯ ผืนป้าอนุรักษ์ของภาครัฐที่สำคัญในจังหวัดชุมพร เช่น อุทยานแห่งชาติน้ำตกหงาว (จังหวัดชุมพร - ระนอง) ส่วนที่อยู่ในชุมพรมีเนื้อที่ ๓๖๕ ตารางกิโลเมตร (๒๒๘,๑๒๕ ไร่) เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุทยานเสด็จในกรม กรมหลวงชุมพรด้านทิศใต้ เนื้อที่ ๓๑๕ ตารางกิโลเมตร(๑๙๖,๘๗๕ ไร่) เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุทยานเสด็จในกรม กรมหลวงชุมพร ด้านทิศเหนือ เนื้อที่ ๖๖๔.๙ ตารางกิโลเมตร (๔๑๕,๖๒๐ ไร่) เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งระยะ-นาสัก (จังหวัดชุมพร-ระนอง)
ส่วนที่อยู่ในชุมพร เนื้อที่ ๑๖๔.๗๕ ตาราง กิโลเมตร (๑๐๒,๙๗๐ ไร่) และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าควนแม่ยายหม่อน (จังหวัดชุมพร - ระนอง) ส่วนที่อยู่ในชุมพร เนื้อที่
๓๓๘.๖๔ ตารางกิโลเมตร (๒๑๑,๖๕๐ ไร่) ตลอดแนวชายฝั่งของจังหวัดชุมพรบริเวณอำเภอเมืองชุมพร อำเภอปะทิวอำเภอสวี อำเภอทุ่งตะโก อำเภอหลังสวน และอำเภอละแม มี ป่าชายเลน (Mangrove Forest) ทอดตัวเป็นแนวยาว โดยเฉพาะที่อ่าวทุ่งคา ในเขตอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะชุมพร มีเนื้อที่ป้าชายเลนมากถึง ๔๐ ตารางกิโลเมตร (๒๕,๐๐๐ ไร่) เป็นป่าชายเลนผืนใหญ่ที่สุดผืนหนึ่งของไทยในปัจจุบัน อุดมด้วยต้นโกงกางใบใหญ่โกงกางใบเล็ก แสมดำ โปรงขาว โปรงแดงลำพูทะเล และตะบูน เป็นต้น นอกจากนี้อุทยานแห่งชาติหมู่เกาะชุมพร ยังมีแหล่งหญ้าทะเล (Seagrass Area) อยู่ที่อ่าวทุ่งคา - อ่าวสวี บริเวณปากน้ำคลองสวีเฒ่า สำรวจพบหญ้าทะเล ๑ ชนิด คือ
หญ้าชะเงาแคระ (Halophila boccari) จังหวัดชุมพรมี ป่าพรุ (Peat Swamp Forest) สำคัญอยู่ ๓ แห่ง ได้แก่ ป่วพรุกะชิง อำเภอปะทิว ป่าพรุดวด อำเภอละแม และบำพรุใหญ่ อำเภอหลังสวนป้าชนิดนี้มีสภาพโปร่ง มีต้นเสม็ดขาวขึ้นอยู่ทั่วไป ไม้พื้นล่างเด่นด้วยกระจูดและกก ดินในป่าพรุเกิดจากการทับถมของชากพืชจนกลายเป็นดินหยุ่นและเป็นกรดสูงแหล่งน้ำ แหล่งน้ำตามธรรมชาติของชุมพรมีลักษณะเป็นแม่น้ำสายสั้นๆ ไม่คดเคี้ยวมาก ประกอบด้วย ๔ ลำน้ำสำคัญได้แก่ แม่น้ำท่าตะเภา เกิดจากการรวมของคลองท่าแซะและคลองรับร่อ ไหลออกสู่ทะเลที่ตำบลปากน้ำ อำเภอเมืองชุมพรมีความยาว ๓๓ กิโลเมตร ถัดมาคือแม่น้ำชุมพร มีต้นกำเนิดอยู่ในอำเภอกระบุรี จังหวัดระนอง แล้วไหลออกทะเลที่อ่าวสวี ตำบลทุ่งคา อำเภอเมืองชุมพรรวมความยาว ๕๐ กิโลเมตร แม่น้ำหลังสวน มีต้นกำเนิดอยู่บนภูเขาเขตอำเภอพะโต๊ะ ไหลออกทะเลที่ตำบลปากน้ำอำเภอหลังสวน รวมความยาว ๑๐๐ กิโลเมตร และสุดท้ายคือ แม่น้ำสวี มีความยาว ๕๐ กิโลเมตร กำเนิดมาจากทิวเขารอยต่อจังหวัดชุมพร-ระนอง
(อำเภอกระบุรี) แล้วไหลลงทะเลอ่าวไทย ที่อ่าวสวี ตำบลปากแพรก ผืนป้าที่ปกคลุมอยู่ในทุกอำเภอของจังหวัดชุมพร ก่อให้เกิดน้ำตกน้อยใหญ่หลายแห่ง เช่น น้ำตกเหวโหลม น้ำตกคลองเพรา น้ำตกกะเปาะ น้ำตกสันสีหมอกน้ำตกโตนลาด ฯลฯ ประชาชนสามารถนำน้ำมาใช้อุปโภคบริโภคได้ตลอดปี และน้ำตกเหล่านี้ยังเป็นแหล่งท่องเที่ยวสำคัญอีกด้ว 
      อาณาเขต
           เมืองชุมพรมีศักดิ์เป็นเมืองตรี เจ้าเมืองมีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาชุมพรตามนามของเมือง จึงมีเมืองเล็ก ๆ เป็นเมืองขึ้น ชุมพรสมัยโบราณมีอาณาเขตกว้างใหญ่ไพศาลจรดทะเลทั้ง ๒ ข้าง ทิศตะวันตกเฉียงเหนือจรดเมืองตะนาวศรี ทิศเหนือจรดเมืองกําเนิดนพคุณ ทิศใต้จรดเมืองไชยา ทิศตะวันตกจรดมหาสมุทรอินเดีย ทิศตะวันออกจรดอ่าวไทย มีเมืองขึ้นในสมัยนั้น ๗ เมือง ประกอบด้วยเมืองปะทิว เมืองท่าแซะ เมืองตะโก เมืองหลังสวน เมืองตระ (อําเภอกระบุรี) เมืองมะลิวัน เมืองระนอง ภายหลังได้รวมเอาเมืองกําเนิดนพคุณ (ปัจจุบันคืออําเภอบางสะพาน) มาขึ้นด้วย ส่วนเมืองตะโกเดิมต่อมายุบเป็นตําบลขึ้นต่อเมืองสวี เมืองขึ้นเหล่านี้ภายหลังได้ถูกตัดแยกออกไปตั้งเมืองใหม่บ้างด้วยเหตุอื่นบ้าง จึงทําให้เมืองชุมพรมีอาณาเขตลดน้อยลงไป เฉพาะเมืองที่ตัดออกไปอยู่ในปกครองของจังหวัดอื่นประกอบด้วย

ภาพจากคุณณัฐ เหลืองนฤมิตรชัย ; https://www.youtube.com/watch?v=SXnq7V4DUO0

        ชื่อบ้านนามเมือง
        - อำเภอเมืองชุมพร
       ชุมพรเป็นเมืองเก่ามีสถานที่ตั้งเมืองหลายแห่ง เช่น ในท้องที่บ้านประเดิม ตําบลตากแดด อําเภอเมืองชุมพร หรือที่บ้านท่าตะเภา ตําบลนาชะอัง อําเภอเมืองชุมพร โดยเฉพาะบ้านท่าตะเภาเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๐๐ เคยเป็นที่ตั้งศาลากลางจังหวัดชุมพร ภายหลังยกฐานะขึ้นเป็นอําเภอท่าตะเภา และเปลี่ยนชื่อเป็นอําเภอเมือง เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๘๑ ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) พระองค์ทรงจัดระเบียบการปกครองใหม่เป็นแบบมณฑลเทศาภิบาล สมัยนั้นมณฑลชุมพรประกอบด้วยเมืองชุมพร เมืองกําเนิดนพคุณ เมืองไชยา เมืองหลังสวน และเมืองกาญจนดิษฐ์ ปัจจุบันเมืองกําเนิดนพคุณคืออําเภอบางสะพาน (เดิมเขียนเป็นบางตะพาน) ขึ้นกับจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ชื่อของเมืองกําเนิดนพคุณหมายถึงแหล่งเกิดทองเนื้อเก้าซึ่งสุกที่สุด เมืองดังกล่าวเคยเป็นแหล่งแร่ทองคําคู่กับอําเภอโต๊ะโมะ (ปัจจุบันคืออําเภอแว้ง) จังหวัดนราธิวาส ส่วนเมืองไชยาและเมืองกาญจนดิษฐ์ปัจจุบันยกฐานะเป็นอําเภอ ขึ้นกับจังหวัดสุราษฎร์ธานี ตํานานชื่อบ้านนามเมืองที่น่าสนใจในอำเภอเมือง เช่น ตำบลนาชะอัง ตํานานเขานางทองร่อน “นาชะอัง” มาจากภาษาเขมรออกเสียงว่า ฉะ-อึ้ง แปลว่ากระดูก เขมรเรียกพื้นนาที่มีดินแข็งและไถยากว่า "แสรฉะอึ้ง" ออกเสียงว่า "สะ-แร-ฉะ-อึ้ง" แปลว่านากระดูก บริเวณดังกล่าวข้างต้นมีภูเขาลูกหนึ่งไม่สูงนักชื่อภูเขา “นางทองร่อน” โดยมีเรื่องเล่าว่า.. 
           ...นางทองร่อนเป็นสาวสวยนางเป็นลูกหัวหน้าชุมชนริมแม่น้ําท่าตะเภา (คลองท่ากระดาน) ธรรมดาสาวสวยย่อมมีชายหนุ่มเข้ามาติดพัน ปรากฏว่ามีหนุ่มสี่คนมาสู่ขอนาง คนแรกเป็นเศรษฐีเพชรนิลจินดาและมีทองคําจํานวนมหาศาล คนที่สองเป็นเศรษฐีไร่นาและมีข้าวในยุ้งฉางมากเหลือคณานับ คนที่สามยากจนแต่ก็มีอาชีพพอทํามาหากินไปวัน ๆ ส่วนคนสุดท้ายนั้นยากจนกว่าและไร้ทรัพย์สิน เพื่อทดลองความจริงใจของชายหนุ่มทั้งสี่ นางทองร่อนจึงมีคําถามขึ้นมาว่า หากอยู่กินกันจนนางถึงแก่ความตาย ผู้เป็นสามีคือหนุ่มในสี่นี้จะทําบุญอะไรให้แก่นาง หนุ่มคนที่หนึ่งตอบว่าจะสร้างโลงทองคําประดับเพชรและนิลจินดาให้สมค่าที่ตนรักนาง คนที่สองตอบว่าจะส่งผลบุญแก่นางอย่างสม่ําเสมอ ดังน้ําข้าวที่เขารินออกมาตอนหุงเลี้ยงคนจํานวนมากให้น้ําข้าวเพิ่งนองจนเรือสําเภาสามารถลอยได้ คนที่สามตอบว่าเขาไร้ทรัพย์สินแต่ถ้านางตายจะตายตามนางไปด้วย ส่วนคนสุดท้ายตอบว่าเขาจะนํากระดูกของนางมาแขวนคอเอาไว้เพื่อจะได้ระลึกถึงนางตลอดชีวิต ต่อมานางทองร่อนเกิดตายจริง ขณะจะเผาศพปรากฏว่าชายคนที่สามก็กระโดดเข้าไปในกองไฟ เพื่อตายตามนางดังที่ลั่นวาจาไว้ ฝ่ายชายคนที่สี่ก็นํากระดูกของนางมาแขวนคอ และนํากระดูกไปให้ฤาษีตนหนึ่งชุบชีวิตให้ฟื้นขึ้น ปรากฏว่าผู้คืนชีพคือนางทองร่อนและหนุ่มคนที่สามซึ่งได้ตายไล่เลี่ยกัน ในที่สุดนางทองร่อนตัดสินใจเลือกหนุ่มคนที่สามเป็นสามีซึ่งรักนางอย่างจริงและยอมตายตามนางดังคํามั่นสัญญา ส่วนหนุ่มคนที่สี่เกิดโทสจริตทํานองเนื้อไม่ได้กินหนังไม่ได้รองนั่งแต่เอากระดูกแขวนคอ เขาคิดว่าตนควรพิชิตใจนางมากกว่าคนอื่น ๆ จึงระบายความไม่พอใจด้วยการไล่ทุบตีฤาษีผู้ชุบชีวิต ฤาษีตนนั้นตกใจกลัววิ่งหนีเลยล้มถลาลงตรงบริเวณที่เรียกว่าเขาหราด... คําว่าหราดนี้ หมายถึงลื่นไถลล้มลง ยังมีนิทานที่เล่าเกี่ยวกับชื่อบ้านในอำเภอเมืองที่เกี่ยวกับนางทองร่อน ไว้อีกหลายที่ เช่น
     - บ้านอู่ตะเภา เป็นสถานที่ที่เศรษฐีหรือชายคนที่หนึ่งนําเรือสําเภาบรรทุกเพชรนิลจินดาที่มีค่าและมีจํานวนมหาศาลเพื่อนําไปใช้ตกแต่งหีบศพ แต่เพชรนิลจินดาตกหล่นหายไปตามพื้นดินและพื้นน้ําเป็นจํานวนมาก ชาวบ้านจึงมักขุดพบสิ่งของดังกล่าวตามเชิงเขาตะเภา
             -  บ้านบ่อน้ําข้าว เป็นสถานที่ที่เศรษฐีคนที่สองใช้หุงข้าวเพื่อเลี้ยงแขกเหรื่อในวันมาสู่ขอนางทองร่อน
             -  เขาซอกโศก เป็นสถานที่ที่นางทองร่อนนั่งโศกเศร้า ด้วยไม่รู้ว่าจะตัดสินใจเลือกชายใด
             -  บ้านหรอ เป็นสถานที่ที่เศรษฐีหนุ่มคนที่หนึ่ง และคนที่สองต่างไปนั่งรอ เพื่อฟังคําตอบจากนางทองร่อนว่าจะตกลงปลงใจอย่างไร
             - เขานางทองร่อน เป็นสถานที่ที่เผาศพนางทองร่อน   
      - อําเภอท่าแซะ
         ท่าแซะ หมายถึงริมท่าที่มีต้นแซะเห็นเด่นชัดแต่ไกล ต้นแซะเป็นพันธุ์ไม้ภาคใต้เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางมีใบดกและยอดกินได้ ท่าแซะขึ้นกับเมืองชุมพรมาตั้งแต่โบราณ ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๔๐ จึงได้รับการยกฐานะเป็นอําเภอท่าแซะ อีกครั้งจนถึงทุกวันนี้ 
      - อำเภอทุ่งตะโก
        อําเภอนี้เดิมเป็นเมืองตะโกและเป็นเมืองบริวารของเมืองชุมพร ชื่อเมืองตะโกปรากฏในเอกสารสมัยรัชกาลที่ ๕ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ซึ่งกล่าวถึงการปักปันเขตแดนเมืองหลังสวน เมืองตะโก เมืองสวี และเมืองระนอง ในปี พ.ศ. ๒๔๔๐ เมืองตะโกถูกยุบขึ้นกับเมืองสวี แล้วเรียกรวมกันว่าอําเภอสวี จนกระทั่งปี พ.ศ. ๒๕๓๕ รับการยกฐานะเป็นอําเภอทุ่งตะโกอีกครั้ง ทุ่งตะโกหมายถึงทุ่งนาที่มีต้นตะโกขึ้นชุกชุม ต้นตะโกเป็นไม้ชนิดหนึ่งมีเปลือกสีดําคล้ำ ผลคล้ายมะพลับแต่รูปทรงทุยเหมือนมะตูม ต้นตะโกมี ๒ ชนิดคือตะโกบ้านและตะโกนา
      - อำเภอปะทิว
         ปะทิวเป็นเมืองจัตวาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ครั้นถึงสมัยรัตนโกสินทร์ พ.ศ. ๒๔๔๑ เมืองปะทิวก็ยกฐานะขึ้นเป็นอําเภอ และขึ้นต่อจังหวัดชุมพร อําเภอนี้มีพื้นที่อยู่ติดกับอําเภอบางสะพานน้อย จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ และเคยถูกพายุเกย์ถล่มเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๒ ที่มาของคําว่า “ปะทิว” บางท่านบอกว่ามาจากคําว่า "ทิวแถว" เหตุเพราะท้องทะเลเขตอําเภอปะทิวจะมีเกาะแก่งตั้งเรียงรายเป็นทิวแถวให้เห็นยามเมื่อล่องเรือเที่ยวชม นอกจากนี้คําว่าปะทิวในภาษามลายูคือเปอร์ทีวี (Pertiwi) หมาย ถึงแผ่นดิน ซึ่งยืมคําภาษาบาลีมาใช้ คือคําว่า “ปฐวี” เช่นเดียวกับภาษาไทย ที่มีคําว่า “ปฐพี” ใช้เช่นกัน  เล่ากันว่าในอําเภอปะทิวมีชายหาดสวยงามแห่งหนึ่งชื่อ “หาดทุ่งวัวแล่น” ซึ่งเดิมชายหาดแห่งนี้มีอาถรรพณ์คือสัตว์ตัวใดถูกพรานยิงบาดเจ็บสาหัส สัตว์ตัวนั้นก็ยังสามารถแล่นหลบหนีไปได้ทุกครั้ง ดังวัวป่าตัวหนึ่งถูกพรานยิงล้มลง จากนั้นมันลุกขึ้นแล่นหนี เหล่านายพรานออกตามโดยดูจากรอยเลือดและสามารถล้อมยิงวัวป่าตัวนั้น จนกระทั่งเห็นมันล้มลงตายชาวบ้านจึงช่วยกันถลกหนังของวัวป่าออกมาได้ครึ่งตัว และด้วยอารมณ์สนุก นายพรานและชาวบ้านจึงพูดว่า “พรรณนี้แล้วยังไม่ได้กินก็เก่งครัน พลันวัวป่าตัวนั้นก็ลุกขึ้นแล่นหนีไปได้อย่างน่าประหลาด” จึงได้ฝากชื่อของมันไว้ ณ ชายหาดแห่งนี้จนบัดนี้  
    - อำเภอพะโต๊ะ
    พะโต๊ะเคยขึ้นกับเมืองหลังสวนก่อนยกฐานะขึ้นเป็นอําเภอเมื่อปี พ.ศ ๒๔๗๕ ต่อมาเมืองหลังสวนถูกยุบเป็นอําเภอ ส่วนพะโต๊ะได้ยกขึ้นเป็นอําเภอขึ้นกับจังหวัดชุมพร “พะโต๊ะ” เป็นคํามลายู  โดยมีเรื่องเล่ากันว่า.... ตาเจ๊ะเป็นมุสลิมจากเมืองไชยามาตั้งครอบครัวที่บ้านไสงอ ชาวบ้านแถบนั้นเรียกตาเจ๊ะว่า "ดะโต๊ะ" ซึ่งหมายถึงผู้อาวุโสควรแก่การเคารพ ภายหลังคําว่า ดะโต๊ะ เพี้ยนเสียงกลายเป็น "พะโต๊ะ" คําว่า “พะโต๊ะ” ออกเสียงใกล้เคียงกับภาษามลายูท้องถิ่นว่า “ปาโตะ” (Patou) แปลว่าสมควรหรือเหมาะสมจากความหมายดังกล่าวคงหมายถึงสถานที่ที่เหมาะสมในการตั้งถิ่นฐานบ้านเรือน 
     - อำเภอละแม
     ละแมในอดีตมีฐานะเป็นตําบลละแมขึ้นกับอําเภอหลังสวน ต่อมาปี พ.ศ. ๒๕๑๔ ทางราชการ ได้ยกฐานะขึ้นเป็นกิ่งอําเภอละแม และต่อมาเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๐ จึงได้ยก ฐานะเป็นอําเภอละแม คำว่า “ละแม” ตรงกับคํามลายูถิ่นว่า “ละแม” (Lamae) และตรงกับคํามลายูกลางว่า “ฮาลามัน” (Halaman) คํามลายูทั้ง ๒ คํานี้ หมายถึงลานโล่งหรือบริเวณหมู่บ้าน และเนื่องจากเขตชุมพร ระนอง อยู่ใกล้เขตมอญและพม่า คําว่าละแมเป็นคําใกล้เคียงภาษาพม่า ในพจนานุกรมพม่า-อังกฤษ อธิบายคําว่าละแม (Lamae) หมายถึงต้นพืชขนาดเล็กมักขึ้นริมน้ำกร่อย     
     - อำเภอสวี
       สวี ชื่อนี้มีเค้าว่าเดิมน่าจะเป็น “กะละวี” หรือ “กราวี” คือปากน้ำวี แล้วจึงกลายเป็นกวีเป็นฉวีในที่สุด คําว่าสวีมาจากคําว่า “กาวี" ซึ่งชาวบ้านออกเสียงว่า “กาวี” หมายถึงกาวีปีกหรือกากระพือปีก โดยมีเรื่องเล่าว่ากันว่าสถานที่บริเวณนั้นมักมีฝูงกาบินวนเวียนไปมาจนดูน่าอัศจรรย์ ต่อมาพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช ผู้ครองเมืองนครศรีธรรมราชเสด็จกลับจากทําศึกกับพระเจ้าอู่ทอง เมื่อผ่านสถานที่ดังกล่าวและทอดพระเนตรเสาเหล็กปักอยู่หนึ่งเสา จึงรับสั่งให้ไพร่พลชุดพื้นดินบริเวณนั้นและพบผอบทองคําบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ พระเจ้าศรีธรรมาโศกราชจึงเกณฑ์ไพร่พลสร้างพระบรมธาตุเจดีย์และอารามขึ้น ณ บริเวณนั้น ชาวบ้านจึงเรียกบริเวณนั้นว่า “พระบรมธาตุเจดีย์กาวีและวัดกาวี" ตามเหตุการณ์ที่ปรากฏเป็นครั้งแรกนั้นคําว่า “กาวี” ชาวบ้านก็ออกเสียงเป็น “กาหวี” ต่อมากาหวีเพี้ยนเสียงคําหน้ากลายเป็น “สวี” เพื่อให้เสียงไพเราะและมีความหมายชวนฟัง นอกจากนั้นยังมีเรื่องเกี่ยวกับพระบรมธาตุเจดีย์กาวีนั้นด้วย โดยเล่ากันว่าก่อนmujพระเจ้าศรีธรรมาโศกราชเสด็จกลับนครศรีธรรมราช พระองค์ทรงประกาศหาผู้เฝ้าดูแลพระบรมธาตุเจดีย์ ปรากฏว่ามีชาวบ้านชื่อนายเมืองขออาสาพระเจ้าศรีธรรมาโศกราช จึงรับสั่งให้ตัดศีรษะนายเมือง แล้วตั้งศาลเพียงตาขึ้นเพื่อการเซ่นสรวง และเพื่อให้ผีนายเมืองอยู่เฝ้ารักษาพระบรมธาตุเจดีย์ ต่อมาภายหลังจึงเรียกว่า “ศาลพระเสื้อเมือง” แต่ชาวบ้านมักเรียกว่า “ศาลพ่อท่านเมือง” อีกตํานานหนึ่งของอําเภอสวี น่าจะมาจากคําว่า “ฉวี” หมายถึงหญิงสาวผู้มีผิวพรรณเนียนงาม ดังเล่ากันว่าคลองสวีมีต้นน้ำมาจากเขาทะลุ ตรงจุดที่เป็นต้นน้ำในตําบลเขาทะลุมีหินก้อนใหญ่ก้อนหนึ่งซึ่งมีรูปร่างคล้ายผู้หญิงจึงเชื่อกันว่า เดิมคลองนี้อาจมีชื่อว่า "คลองฉวี" ขณะเดียวกันมักมีคําชมว่าหญิงสาวชาวบ้านริมคลองแห่งนี้มีผิวพรรณสวยงามอีกด้วย ต่อมาคําว่า "ฉวี" เกิดการเพี้ยนเสียงกลายเป็น สวี" มาจนบัดนี้
     - อำเภอหลังสวน
       เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๓๙ ทางการได้จัดตั้งมณฑลชุมพรขึ้นมา (ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็นมณฑลสุราษฎร์ธานี) โดยมีเมืองปกครอง ๔ เมือง ประกอบด้วย ชุมพร ไชยา หลังสวน และกาญจนดิษฐ์ ส่วนสถานที่ตั้งกองบัญชาการมณฑลตั้งขึ้น ณ เมืองชุมพร ต่อมาได้โยกย้ายมาตั้งที่เมืองสุราษฎร์ธานี หลังสวนมีฐานะเป็นเมืองจัตวามีอําเภออยู่ในการปกครอง คืออําเภอเมืองหลังสวน อําเภอสวี อําเภอพะโต๊ะ และอําเภอประสงค์ ต่อมาปี พ.ศ. ๒๔๔๙ อําเภอประสงค์ถูกโอนย้ายไปขึ้นกับเมืองไชยา (ปัจจุบันอําเภอประสงค์คืออําเภอท่าชนะ ซึ่งเป็นอําเภอหนึ่งของสุราษฎร์ธานี) ต่อมาปี พ.ศ. ๒๔๗๕ ทางราชการได้ยุบเมืองหลังสวนแล้วตั้งเป็นอําเภอหลังสวน และเปลี่ยนชื่อเป็นอําเภอขันเงินให้ขึ้นกับจังหวัดชุมพร ต่อมาปี พ.ศ. ๒๔๘๑ อําเภอขันเงินก็ถูกเปลี่ยนชื่อให้เป็นอําเภอหลังสวนตามเดิม คําว่า หลังสวน บ้างก็ว่ามาจากคลังสวนหรือรังสวน หมายถึงพื้นที่ ที่อุดมสมบูรณ์ด้วยสวนผลไม้ เสมือนคลังหรือรังของพืชผลอันพร้อมพรั่ง ในพจนานุกรมภาษามลายู-ภาษาไทยของอาซิส บิน มูฮัมมัด อีชา ได้อธิบายคําว่าหลังสวนซึ่งเป็นคํามลายูว่า “ลังซวง” (Langsuang) หมายถึงความมั่นคงถาวร การกระทําที่ต่อเนื่องกัน อีกคําหนึ่งคือ “เบอร์ลังซวง” (Berlangsuang) หมายถึงการชุมนุม การอยู่ร่วมกัน สงคราม 
      ทีมาของคําว่า “หลังสวน" คําว่าหลังสวนบ้างก็ว่ามาจากคลังสวนหรือทั้งสวน หมายถึงพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์ด้วยสวนผลไม้ เสมือนคลังหรือรังของพืชผลอันพร้อมพรั่ง เมื่อผู้คนที่ผ่านไปมาบนเส้นทางหลังสวน-ชุมพร จะเห็นผลไม้วางขายเต็มทั้งสองฟากถนน ไม่ว่าจะเป็นเงาะ ทุเรียน ลางสาด ระกํา สละ มังคุด จําปาดะ และกล้วยเล็บมือนางสุกเหลืองน่ารับประทาน ในพจนานุกรมภาษามลายู-ภาษาไทย ของอาซิส บิน มูฮัมมัด อีซา ได้อธิบายคําว่าหลังสวน ซึ่งเป็นคํามลายูว่า “ลังซวง” (Langsuang) หมายถึงความมั่นคงถาวร การกระทําที่ต่อเนื่องกัน อีกคําหนึ่งคือ “เบอร์ลังซวง” (Berlangsuang) หมายถึงการชุมนุม การอยู่ร่วมกัน สงคราม ซึ่งมีความหมายตรงกับคําว่าชุมพร ในแง่เกี่ยวกับชุมนุมพลเพื่อทําสงคราม ที่มาของชื่อบ้านนามเมืองที่น่าสนใจในอำเภอหลังสวน เช่น
       - หมู่บ้านเขาวอ คือหมู่บ้านหนึ่งในตําบลบ้านควน อําเภอหลังสวน ที่นี่มีเรื่องเล่ากันว่า.... วันหนึ่งมีเจ้าเมืององค์หนึ่งไม่ทราบพระนามชัดเจนประทับวอเสด็จมา (วอคือยานพาหนะที่มีหลังคาเป็นรูปเรือนใช้คนแบกหาม) โดยมีข้าทาสบริวารตามเสด็จและได้ขนทองคําจํานวนมากไปด้วย โดยใช้วอในการขนทั้งหมดถึงสามหลัง ขณะเดินทางเกิดอาเพศ ทําให้ยอดของวอหรือหลังคาหัก สะบั้นลงมา เจ้าเมืองจึงรับสั่งให้ทหารนําวอและทองคําไปฝังไว้ในถ้ํา เมื่อทุกคนเข้าไปในถ้ําปรากฎว่ามีก้อนหินก้อนหนึ่งหล่นลงมาปิดปากถ้ํา ทําให้ผู้คนและทองคําติดอยู่ในถ้ํา สถานที่แห่งนี้จึงได้ชื่อว่า “เขาวอ” มาจนทุกวันนี้
       -  เกาะพิทักษ์ คือชื่ออย่างเป็นทางการของเกาะแห่งหนึ่งที่อยู่เลยฝั่งทะเลหลังสวนออกไป ซึ่งเดิมชาวบ้านเรียกเกาะนี้ว่า “เกาะผีทัก” เหตุที่เรียกกันเช่นนี้เล่ากันว่า....มีชาวบ้านคนหนึ่งล่องเรือหาปลาผ่านมายังเกาะนี้ แล้วมองเห็นชาวเกาะกวักมือเรียก แต่เมื่อนําเรือเข้าไปใกล้เกาะ กลับไม่เห็นผู้คนและบ้านเรือน จึงเข้าใจว่าถูกผีหลอกชาวบ้านจึงเรียกเกาะแห่งนี้ว่า “เกาะผีทัก” หรือ “ผีทักทาย” ต่อมาทางการจึงเปลี่ยนชื่อใหม่ว่า “เกาะพิทักษ์”
       - บ้านสลุยและบ้านวังครก สองหมู่บ้านนี้ติดเขตแดนพม่า มีช่องทางเดินถึงกันเรียกว่า “ช่องทัพ-ต้นไทร” และเป็นค่ายพักทหารไทยที่ไปรักษาเขตแดน ซึ่งมีเรื่องเล่ากันว่า...ชาวชุมพรซึ่งอยู่ใกล้เคียงบริเวณนั้นจํานวนหนึ่งเข้าไปช่วยทหารตําข้าวสาร ด้วยการขนสากและครกจํานวนมากไปด้วย วันหนึ่งขณะตําข้าวมีข่าวด่วนว่า พม่ากําลังยกทัพมาชาวชุมพรพากันตกใจเลยทิ้งสากไว้บริเวณนั้นจนดูกลาดเกลื่อน... ชาวบ้านจึงเรียกสถานที่ตรงนั้นว่า “บ้านสากลุย” (ลุยเป็นภาษาถิ่นใต้หมายถึงจํานวนมาก) ต่อมาเสียงเรียก "บ้านสากลุย" และเพี้ยนกลายเป็น “บ้านสลุย” ส่วนครกตําข้าวถูกทิ้งลงคลองท่าแซะแล้วลอยหายลงไปในวังน้ําวน สถานที่ตรงนั้นจึงเรียกว่า “วังครก” มาจนทุกวันนี้
         - บ้านรับร่อ ชื่อบ้านรับร่อ ในอําเภอท่าแซะ มาจากคําว่า "ทัพรอ” หรือ “รอทัพ" โดpมีเรื่องเล่ากันว่า...ทหารพม่าที่เข้ามาทางปากน้ําชุมพรเพื่อมาดักรอทัพของพวกตนอยู่ตรงนั้น ได้เข้าไปขุดหาทองใต้ฐานพระพุทธรูป (พระหลักเมือง) ส่งผลให้ทหารพม่าต้องอาถรรพณ์พากันล้มตายไปหลายคน ส่วนที่รอดตายต่างมานั่งรอทัพต่อ แต่ไม่วายต้องนั่งเกาตัวกันยุ่บยั่บ เพราะใช้ใบลังตังช้างปูนอนใบลังตังช้าง เป็นใบไม้มีพิษทําให้เกิดอาการคันและจะคันมากขึ้น

          แหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญ

        ศาลกรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์      
             ศาลพลเรือเอก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ ตั้งอยู่บริเวณหาดทรายรีหาดทรายยาว ทรายขาวสะอาด ซึ่งเป็นที่ตั้งของอนุสรณ์สถานของพลเรือเอก พระบรมวงศ์เธอกรมหลวงชุมพรเขตร์อุดมศักดิ์ ผู้ทรงสถาปนากองทัพเรือสมัยใหม่ให้กับประเทศไทย ทรงเป็นเสด็จเตี่ยของชาวเรือทั้งปวง และเป็นที่เคารพสักการะของประชาชนทั่วไปอนุสรณ์สถานประกอบด้วยศาลเจ้าพ่อกรมหลวงชุมพรฯหลังเก่าและหลังใหม่ที่สร้างขึ้นบนเนินเขา ซึ่งหาดทรายรีเป็นสถานที่สิ้นพระชนม์ของพระองค์  ตัวศาลอยู่บนเรือรบหลวงพระร่วงจำลองที่หันหน้าออกสู่ทะเล จึงเป็นจุดที่มองเห็นทิวทัศน์ของหาดทรายรีได้ชัดเจน ตลอดเวิ้งอ่าวด้านหน้าศาลฯ มีผู้คนมากราบไหว้และขอพร โดยมีเสียงจุดประทัดแก้บนอยู่ตลอดเวลา กรมหลวงชุมพรฯ เป็นที่เคารพของทหารเรือ นักเดินเรือ และชาวประมงมาก บริเวณภายนอกศาลสร้างเป็นรูปเรือจำลองจักรีนฤเบศร เรือจำลองมีขนาดกว้าง ๒๙ เมตร ยาว ๗๙ เมตร และสูง ๖ เมตร

        ศาลหลักเมืองชุมพร

      ศาลหลักเมืองชุมพรเป็นหลักเมืองที่ตั้งอยู่ในใจกลางเมืองชุมพร จากการที่ประชาชนชาวชุมพรมีความเห็นว่าใน ปี พ.ศ. ๒๕๓๕ เป็นปีมหามงคลเนื่องในวโรกาสที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระชนมายุครบ ๖๐ พรรษา และเพื่อเป็นการฉลองครบรอบ ๖๐๐ ปี จังหวัดชุมพร ถือเป็นนิมิตรหมายที่ดียิ่งที่จะได้ร่วมกันสร้างหลักเมืองประจำจังหวัดขึ้นใหม่ โดยการจัดสร้างศาลหลักเมืองชุมพรนั้นได้ใช้แบบตามที่กรมศิลปากร กำหนดตามจารีตประเพณี โดยเป็นเสาไม้แกะสลักลวดลายไทยลงรักปิดทอง สมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปรินายก ได้เสด็จพระราชดำเนินวางศิลาฤกษ์หลักเมืองเมื่อวันที่ ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๓๕ ศาลหลักเมืองจังหวัดชุมพรนี้ ตั้งอยู่ใจกลางเมืองชุมพรหน้าสำนักงานเทศบาลเมืองชุมพร ตัวศาลเป็นอาคารทรงปราสาทและยอดปราสาททรงปรางค์ ภายในประดิษฐานเสาหลักเมืองซึ่งเป็นเสาไม้ต้นราชพฤกษ์ อายุกว่า ๑๐๐ ปี และแกะสลักลายไทยและลงรักปิดทองไว้อย่างสวยงาม ซึ่งว่ากันว่าเป็นไม้ที่ขึ้นที่ถ้ำรับร่อซึ่งเชื่อกันว่าเป็นที่ตั้งของเมืองอุทุมพรในอดีต รอบ ๆ ศาลหลักเมืองเป็นลานกว้างไว้จัดกิจกรรมต่าง ๆ และยังเป็นที่พักผ่อนหย่อนใจอีกด้วย คนเมืองชุมพรนิยมมาขอพรต่าง ๆ ตลอด
          ประวัติศาลหลักเมืองจังหวัดชุมพรนั้น โดยมีความเชื่อว่าการสร้างเมืองจะต้องมีพิธีการที่สำคัญควบคู่กันไปด้วยคือการสร้างศาลหลักเมือง ด้วยมีความเชื่อว่าการเป็นบ้านเมืองนั้นจะต้องมีเทพรักษาเมืองได้แก่พระเสื้อเมือง เทวดา และเทพารักษ์ทั้งหลาย ดูแลรักษาให้บ้านเมืองและไพร่ฟ้าประชาชนปลอดภัยจากภยันตรายทั้งปวง และเทพผู้รักษาเมืองจะสิ่งสถิตอยู่ ณ หลักเมืองหลักเมือง จะเป็นที่รวมจิตใจของบรรพชนและประชาชนทั้งในอดีตและปัจจุบัน ให้มีความผูกพันเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน การสร้างหลักเมืองของจังหวัดชุมพรในอดีตยังไม่ปรากฏหลักฐานการสร้างที่แน่ชัดทำให้เมืองชุมพรเป็นเมืองหรือจังหวัดที่ปราศจากหลักเมือง พี่น้องชาวชุมพรมีความเห็นว่าปี พ.ศ. ๒๕๓๕ เป็นปีมหามงคลเนื่องในวโรกาสที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมีพระชนมายุครบ ๖๐ พรรษา และเป็นปีฉลอง ๖๐๐ ปี ของจังหวัดชุมพรจึงถือเป็นนิมิตรหมายที่ดียิ่งที่จะได้ร่วมกันสร้างหลักเมืองเพื่อเป็นการแสดงกตัญญูคุณแก่แผ่นดินบ้านเกิดเมืองนอนโดยมีความมุ่งหวังนับตั้งแต่บัดนี้สืบไป จังหวัดชุมพรจะมีความเจริญรุ่งเรืองและประชาชนจะอยู่กันด้วยความร่มเย็นเป็นสุขตามคติความเชื่อที่สืบทอดมาตั้งแต่ครั้งบรรพชน จุดเริ่มต้นของการสร้างหลักเมืองนั้นชาวชุมพรได้เสาะหาไม้หลักเมืองจนกระทั่งได้ไม้ที่เหมาะสมคือต้นไม้ราชพฤกษ์ ซึ่งถือว่าเป็นไม้ที่สิริมงคลสูงสุดในหมู่ไม้ทั้งหลายและได้รูปพรรณสัณฐานที่เหมาะสม ถูกต้องตามตำราโหราจารย์ที่ได้กล่าวไว้ อนึ่งต้นไม้ที่ทำหลักเมืองนี้ขึ้นอยู่ ณ บริเวณหน้าถ้ำรับร่อ ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นที่ตั้งของเมืองอุทุมพรหรือเมืองชุมพรดั้งเดิม ต่อมาจังหวัดชุมพรได้ทำพิธีบวงสรวงอัญเชิญพญาไม้ต้นนี้โดยทำพิธีตัด เมื่อวันที่ ๙ มกราคม ๒๕๓๕ หลังจากนั้นได้ส่งให้กรมศิลปากรออกแบบและเรือนจำกลางบางขวางแกะสลักจนเสร็จเรียบร้อย ทุกคนมีความเห็นว่าตำแหน่งที่ตั้งศาลหลักเมืองควรจะอยู่ ณ ใจกลางเมือง จึงได้กำหนดที่ตั้งศาลหลักเมือง บริเวณสนามหน้าเทศบาล เมืองชุมพรซึ่งเป็นที่ตั้งของศาลากลางจังหวัดมาก่อน ต่อมาจังหวัดชุมพรได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆนายกได้เสด็จพระราชดำเนินวางศิลาฤกษ์หลักเมืองเมื่อวันที่ ๑๙ กรกฎาคม ๒๕๓๕ ซึ่งได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร โปรดเกล้าฯ ให้ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ของจังหวัดเข้าเฝ้า เมื่อวันที่ ๗ กรกฎาคม ๓๕๓๕ ณ พระราชวังไกลกังวล อำเภอหัวหิน จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สรงน้ำ ทรงพระสุหร่าย ทรงเจิม และทรงบรรจุแผ่นยันต์ยอดเสาหลักเมือง เพื่อทำพิธีเปิดศาลและเฉลิมฉลองต่อไป
          จากนั้นจังหวัดชุมพรได้กราบบังคมทูลและได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ จากสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร ได้เสด็จพระราชดำเนินมาทำพิธีเปิดศาลหลักเมือง เมื่อวันที่ ๓๑ กรกฎาคม ๒๕๓๕ เพื่อเป็นสิริมงคลแก่จังหวัดชุมพรสืบไป ทรงประทานพระกรุณาแก่ชาวชุมพรและทรงร่วมบำเพ็ญพระราชกรณียกิจในครั้งนี้ซึ่งถือเป็นสิริมงคลแก่ชาวชุมพรเป็นอย่างยิ่ง นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาชุมพรจึงเป็นจังหวัดที่มีหลักเมืองถูกต้องตามโบราณประเพณี กิจกรรมครั้งนี้อยู่ในความทรงจำของชาวชุมพร และเป็นตำนานประวัติศาสตร์อันดีงามน่าภูมิใจไปตราบนานแสนนาน

ทรัพยากรการท่องเที่ยวไทยชุดภาคใต้ : ชุมพร. (2546). กรุงเทพฯ : ฝ่ายส่งเสริมสินค้าการทอ่งเที่ยว การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย.
ประพนธ์ เรืองณรงค์. (2551). ชื่อบ้านนามเมืองภาคใต้ จังหวัด อำเภอ และสถานที่ บุคคลบางชื่อ. กรุงเทพมหานคร : สถาพรบุ๊คส์.
หลักเมืองจังหวัดชุมพร. (2535). ชุมพร : สำนักงานจังหวัดชุมพร.