หมวดหมู่
สถานที่ทางศาสนา
ภาพจาก : https://link.psu.th/PP13E
วัดพังยางปรากฏชื่อในแผนที่ภาพกัลปนาวัดหัวเมืองพัทลุง ซึ่งเขียนขึ้นในสมัยอยุธยา ในรัชสมัยของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช (พ.ศ. ๒๑๙๙-๒๒๓๑) ปรากฏชื่อว่า “วัดพังยางตีนท่า” และ “วัดพังยางขุนคลองพลสาร” และเมื่อพิจารณาหลักฐานจากภาพในแผนที่แล้ว จะเห็นได้ว่าวัดพังยางในปัจจุบันน่าจะเป็นวัดพังยางขุนคลองพลสารมากกว่า เนื่องจากภาพเจดีย์ตรงกับภาพในพระกัลปนาวัด วัดพังยางตั้งอยู่หมู่ที่ ๒ ตําบลพังยาง อําเภอระโนด จังหวัดสงขลา อยู่ห่างจากวัดหน้าเมือง ไปทางทิศเหนือประมาณ ๑ กิโลเมตร ทางทิศใต้จดคลองพังยาง (คําว่าตีนท่าจึงตรงกับคําว่าอยู่ทางทิศเหนือของท่าน้ำ) วัดพังยางได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อ)๊ พ.ศ. ๒๕๐๑ จากรูปแบบศิลปกรรมยืนยันว่า ณ ที่นี้เคยเป็นวัดสำคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา และวัดแห่งนี้ยังเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนโบราณคูน้ำคันดินที่เรียกว่า "ชุมชนโบราณพังยาง" วัดพังยางมีที่ดินตั้งวัดเนื้อที่ ๑๓ ไร่ งาน ๒ ตารางวา อาณาเขตทิศเหนือติดต่อกับพังสาธารณะ ทิศใต้ติดต่อกับลำคลอง ทิศตะวันออกติดต่อกับถนนสายพังยางหน้าวัด ทิศตะวันตกติดต่อกับทุ่งนา พื้นที่ตั้งวัดเป็นเนินสูง
ชุมชนโบราณพังยาง เป็นชุมชนโบราณในเขตตำบลพังยาง อำเภอระโนด บริเวณแนวเส้นทราย ทั้ง ๓ แนวของคาบสมุทร บริเวณลุ่มน้ำคลองพังยาง คลองโภคา และคลองบ้านโพธิ์ปรากฏตามพิกัดภูมิศาสตร์ เส้นรุ้ง ๗ องศา ๔๔ ลิปดาเหนือ (บ้านสาม) ถึง ๗ องศา ๔๒ ลิปดาเหนือ (บ้านพังยาง) เส้นแวง ๑๐๐ องศา ๒๓ ลิปดาตะวันออก (บ้านพังยาง)ถึง ๑๐๐ องศา ๒๑ ลิปดาตะวันออก (คลองโภคา) ประกอบด้วยแล่ง โบราณคดีสำคัญ ๒ แหล่ง ได้แก่ แหล่งโบราณคดีวัดขุนช้าง-บ้านสามี ตำบลพังยาง อำเภอระโนด ตั้งอยู่บนเส้นทรายริ้วใน (ริ้วที่ ๓) มีพังขุนช้าง สระบ้านสามี และคลองบ้านโพธิ์เป็นเส้นทางน้ำที่สำคัญ และแหล่งโบราณคดีเมืองพังยาง บ้านพังยาง ตำบลพังยาง อำเภอระโนด ตั้งอยู่บนเส้นทรายริ้วใน (ริ้วที่ ๓) มีคลองพังยางเป็นทางน้ำสำคัญ
วัดพังยาง มีเจดีย์เก่าแก่สมัยอยุธยา มีพระประธานองค์ใหญ่ มีพระพุทธรูป ๕๖ องค์ มีพานสําริด และถ้วยโบราณจํานวนมาก มีพระอภิธรรมใบลาน ๑ คู่ สมุดข่อย ๑๐ เล่ม เมื่อเดือนกันยายน ๒๕๒๑ ได้มีผู้ขุดค้นพบถ้วยสมัยราชวงศ์เหมง ในบริเวณศูน้ำทิศตะวันตกของวัด จํานวน ๑๘ ใบ ต่อมากรมศิลปากรได้การประกาศขึ้นทะเบียนนโบราณสถานวัดพังยาง ในราชกิจจานุเบกษา (ฉบับพิเศษ) เล่ม ๑๐๒ ตอนที่ ๑๘๐ วันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๕๒๘ หน้า ๑๓๒ พื้นที่โบราณสถานประมาณ ๒ งาน ๑๖ ตารางวา
ภาพจาก : ทำเนียบนามแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรมในเขตพื้นที่ ๕ จังหวัดชายแดนภาคใต้ (โบราณสถานจังหวัดสงขลา ปัตตานี ยะลา นราธิวาส สตูล)
เจดีย์แบบศรีวิชัย
เจดีย์หน้าวิหารสันษิฐานสร้างในพุทธศตวรรษที่ ๒๐-พุทธศตวรรษที่ ๒๔
ภาพจาก : ทำเนียบนามแหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรมในเขตพื้นที่ ๕ จังหวัดชายแดนภาคใต้ (โบราณสถานจังหวัดสงขลา ปัตตานี ยะลา นราธิวาส สตูล)
เจดีย์แบบศรีวิชัยซึ่งตั้งอยู่หน้าวิหาร ๒ องค์ เป็นเจดีย์ก่อด้วยอิฐถือปูน ลักษณะองค์ระฆังแบบโอคว่ำหรือแบบสังกาตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม อิทธิพลพระบรมธาตุเมืองนครศรีธรรมราชมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๙ กว้างยาวประมาณ ๔ เมตร สูงประมาณ ๕ เมตร องค์ทางด้านขวามือของวิหารหรือศาลาการเปรียญได้รับการบูรณะใหม่แล้ว ส่วนองค์ทางด้านช้ายมือยังอยู่ในสภาพเดิมมียอดหักตั้งแต่ปล้องไฉน ปัจจุบันปูนปั้นฉาบผิวหลุดกะเทาะจนเกือบหมด ต่อมากรมศิลปากรได้เข้าบูรณะเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๕๖ เจดีย์แบบศรีวิชัย ๒ องค์นี้ เป็นหลักฐานที่แสดงว่า ณ ที่นี้เคยเป็นวัดสำคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา และวัดเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน ซึ่งมีคูน้ำคันดิน ที่เรียนกว่าชุมชนโบราณพังยาง ตามตำนานกล่าวว่าพระนางท้าวราชกฤษณาพระอัครมเหสีของออกยาราม ได้เดินทางจากเมืองหลวงผ่านนครศรีธรรมราชมาถึงบ้านพังยาง อำเภอระโนดจึงได้สร้างวัดพังยางขึ้นมา
วิหาร
วิหาร ปัจจุบันคือศาลาการเปรียญ ป็นอาคารฐานก่ออิฐถือปูนทรงโดง ไม่มีฝาผนังเครื่องบนสร้างด้วยไม้ ภายในพระวิหารมีพระพุทธปประธานปูนปั้นปางมารวิชัย ขนาดหน้าตักกว้าง ๓ เมตร สูง ๓.๗ เมตรลักษณะพระเกตุมาลาเป็นเปลวเพลิง พระพักตร์เป็นรูปลี่เหลี่ยม เคร่งขรึมมีไรพระศกเป็นแผ่นหนา พระวรกายล่ำสันแข็งกระด้าง ศิลปะอโยธยาหรืออู่ทอง มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๙ หลักฐานในหนังสือกัลปนาวัดหัวเมืองพัทลุง สมัยอยุธยาระบุว่าผู้สร้างวิหารและพระพุทธรูป คือท้าวราชกฤษณาและภรรยา ออกญาราม เจ้าเมืองนครตรีธรรมราชโบราณสถานแห่งนี้ กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานวัดพังยางเฉพาะเขตที่มีสิ่งสำคัญ มีพื้นที่ประมาณ ๒ งาน ๑๖ ตารางวา โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษาฉบับพิเศษ หน้า ๑๓๒ เล่ม ๑๐๒ ตอนที่ ๑๘๐ ลงวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๒๘
